Familiekjær «Speedy Gonzales»

Du har kanskje treft henne på Vinmonopolet i Norheimsund eller i matsalen på Hardangerfjord Hotel? Ein blid og profesjonell medarbeidar som snakkar flytande norsk med ein aksent som fortel at ho ikkje har budd i Kvam heile livet.

Dette er rumensk-norske, som bur i Øystese med ektemannen, Børge Nitter frå Norheimsund, og to store born.

Anca kombinerer eit aktivt familieliv med mange ulike arbeidsprosjekt. I tillegg får ho tid til å utvida kompetansen sin med stadig nye studiepoeng.

Familieverdiar

— Familien er det aller viktigaste i livet mitt! seier Anca.

— Det gjeld om å prioritera og strukturera dagane slik at eg får gjort både det eg må, og det eg har lyst til heime og ute.

Familie for henne er ikkje berre hennar eigen vesle kjernefamilie; ho inkluderer syskena sine og deira familiar, svograr med familiar og sist, men ikkje minst foreldre og besteforeldre.

— Jobb kan venta, lekser kan venta, men å hjelpa dei gamle kan ikkje utsetjast! seier ho med trykk på kvart ord.

For Anca er det sjølvsagt at unge skal ta vare på gamle i familien. Slik er ho oppdregen. Ho kallar dei norske svigerforeldra sine mamma og pappa og hjelper dei med glede, ikkje av plikt.

— Mammo og pappen her i Kvam har teke mot meg raust og ope. Eg har kjent meg velkommen og heime hjå dei frå første gong me møttest, seier ho med tårer i augo.

Anca opplever at nordmenn har store forventningar til at det offentlege skal ta seg av dei eldste. Det kan føra til at familieband smuldrar opp, og at born ikkje vert godt nok kjende med dei eldste i familien, meiner ho. I den rumenske kulturen står samhald i familien sterkt, og borna lærer å hjelpa dei gamle. Det er framleis vanleg at fleire generasjonar bur i nærleiken av kvarandre. Gamleheimar finst, men folk kjem ikkje på institusjon før dei er svært gamle og sjuke, fortel ho.

— Dei gamle har gjort så mykje for oss og vist oss så mykje omsorg, no er det vår tur å gje noko attende. Det er det minste me kan gjera!

Anca kjem frå Moldova, nord i Romania, rett ved grensa til Ukraina. I sommarferiane reiste ho og syskena til besteforeldra i ein liten landsby for å plukka frukt, reinska ugras or grønsakshagen, mata griser og høns og mjølka kyr. Elles i året tok borna ofte turen til besteforeldra for å gjera husarbeid, handla og elles hjelpa til med smått og stort.

— Sosialt samvær og samarbeid i familien er viktig, understrekar Anca.

Ho har sett at mange norske besteforeldre er snille, men redde for å vera til bry. Dei vil ikkje vera eit heft i dei travle liva til borna. Barneborna går på besøk, gjerne avtala lang tid på førehand, for å få sjokolade, ikkje for å hjelpa til. På denne måten misser storfamilien noko verdfullt, meiner Anca, og barneborn går glipp av trening i å tenkja på andre enn seg sjølve.

— Eldre må òg vera opne for å ta imot hjelp! Dette går begge vegar, understrekar ho.

Store og små saman

Born er integrerte i familiane på dei vaksne sine premissar i Romania, forklarer Anca. Folk planlegg i mindre grad aktivitetar berre for borna sin del. Ungar får lov til å vera lenge oppe, dei er med ute på restaurantar, og dei tek del i diskusjonar rundt middagsbordet viss dei vil. Slik lærer borna at både dei eldste og dei yngste skal vera saman mest mogleg.

I Noreg er vaksne og born meir åtskilde i kvar sine båsar. Born driv med sine aktivitetar saman med andre born, og vaksne driv med sitt. I Noreg vert borna sende tidleg til sengs, slik at foreldra får litt tid til seg sjølve, definert som vaksentid eller eigentid.

— Eg har ikkje nokon fasit på kva som er best, men det er interessant å observera dei kulturelle skilnadene, seier Anca.

Rumenaren tykkjer det er synd at nordmenn ikkje stikk oftare innom slektningar og vener utan å ha avtale på førehand. Ho ynskjer seg eit samfunn som er så ope at ein kan banka på døra til folk og høyra om det passar med besøk. Passar det ikkje, er det ok, då vert det eit nytt forsøk ein annan dag. Ho er van med meir spontanitet i sosiale relasjonar.

Store omveltingar i Romania

Mot slutten av 1989 vart diktatoren i Romania, Nicolae Ceausescu, avsett etter omfattande folkeleg oppstand. Anca hugsar at hennar familie hadde svart-kvitt-tv, og folk i nabolaget stimla saman i stova deira for å fylgja dei dramatiske desemberdagane då regimet vart styrta og diktatoren avretta.

Berre sju år gamal var ho, men ho minnest tydeleg stemninga og straumen av folk inn i og ut av huset. Den eldste broren hennar har fortalt om dei vanskelege åra på 80-talet med rasjoneringskort og varemangel. Folk måtte stå i lange køar for å skaffa seg mat og andre varer. Denne perioden lærte rumenarar økonomisk nøysemd, ein eigenskap Anca trur har kome vel med seinare.

Alt som 12-åring flytta ho til næraste storby for å bu på hybel og gå på vidaregåande skule. Dei eldre syskena hennar hadde alt flytta, og dei tok ansvar for henne. Foreldra var ikkje rike, men lærarutdanninga deira gav dei ein viss sosial status. Borna vart opplærte til å setja pris på skulen og arbeida pliktoppfyllande med lekser. Å finansiera skulegangen til borna var ei prioritert oppgåve for foreldra, men dei hadde òg sut for dei som var fattige og leid naud i landsbyen. Mange trong hjelp med pengar, mat og klede.

Til Kreta

Då ho var ferdig med vidaregåande skule, reiste Anca til Hellas. Høgare utdanning fekk venta, arbeid i turistindustrien lokka. På Kreta var det lett å få arbeid i hotellbransjen, og ho vart verande der i seks år. Gresk gjekk det fort å læra, og utdanning i engelsk — som kom til nytte i turistbransjen — gjekk ho i gang med. Virvelvinden Anca fekk tilnamnet «Speedy Gonzales» — det var alltid full fres og alltid nye prosjekt.

— For å verta integrert og få arbeid, må ein læra seg språket i landet ein flyttar til. Det har å gjera med respekt for innbyggjarane i landet som tek imot ein, seier Anca.

Mange innvandrarar held seg mest med sine eigne landsmenn, og då er det vanskelegare å få vener, ta del i arbeidslivet og elles i samfunnet, er Anca si røynsle.

På Kreta trefte ho ekteparet Ad og Bodil Walravens frå Norheimsund, som inviterte henne på besøk hausten 2004 for å sjå om det var mogleg å få seg arbeid i Noreg. Her kom ho til eit hus fullt av joledekorasjonar, -gardiner, lys og -fargar som høyrer adventstida til. Mange år seinare, då Anca flytta inn i eige hus i Noreg, var ho ikkje sein om å pynta til jol akkurat slik nordmenn gjer. Slike adventstradisjonar finst ikkje i Romania, fortel ho.

— Eg berre elskar jolepynta hus! strålar ho.

— Snille nordmenn

Romania var ikkje medlem i EU då Anca kom til Noreg for første gong. Løyve til arbeidsopphald i Noreg viste seg vanskeleg å få, men då Romania kom med i EU i 2007, vart det lettare. På nytt møtte ho eit norsk ektepar, Gladys og Jan Einar Tvedt, som opna heimen sin i Bergen i jola og vidare til Anca fekk seg jobb. Paret hjelpte òg til med alt papirarbeidet som trengst når ein kjem til Noreg som arbeidsinnvandrar.

— Fantastisk at det finst menneske som er så gjestfrie og hjelpsame! seier Anca smilande.

Ho er djupt takksam for hjelpa ho har fått av norske vener, og trur det ville vore meir skepsis blant rumenarar og andre søreuropearar til å opna huset sitt for framande. Ho meiner nordmenn generelt er opne og snille. Myten om at nordmenn er kalde og upersonlege, trur ho ikkje på.

Medan Anca gjekk frå hotell til hotell i Bergen for å få seg arbeid, fekk ho nyss frå Walravens om at det var ledig jobb i restauranten på hotellet i Øystese. Søknad vart send, og intervju med restaurantsjefen avtala. Ho må ha gjort inntrykk på restaurantsjefen, for jobben fekk ho.

Dei første åra i Noreg vart strevsame. Anca måtte ta ansvaret for den vesle dottera si åleine gjennom ei vanskeleg tid. Lukka snudde då ho vart skikkeleg kjend med Børge Nordlinder Nitter, restaurantsjefen. Då gjekk det fort!

— På kort tid vart det huskjøp, bryllaup, baby i magen og fast arbeid! skrattar ho.

— Børge tok mot meg, dottera mi og resten av familien min med opne armar og hjarte. Eg hadde aldri førestilt meg å få så mykje støtte og kjærleik, seier ho rørt.

For Anca er ektemannen Børge besteven, diskusjons- og samarbeidspartnar både på jobb og heime.

Mine og dine born

Syster hennar i Romania, sjukepleiaren Ioana, vart skild og trong ein ny start i livet. Noreg har hatt god bruk for helsepersonell, og Anca fekk henne til å koma til Øystese med dei to borna sine i 2010. Ioana har ikkje angra ein dag. No er ho gift med ein nordmann, bur i Øystese og har fast jobb i helsevesenet i Kvam.

— Hennar born er mine born, og mine born er hennar, forklarer Anca, som helst ville hatt systera og familien buande i nabohuset slik at borna kunne gått ut og inn or huset på sokkeleisten — utan å banka på.

— Me er så nære kvarandre at alle borna kjenner seg trygge i begge heimane. Dette er verdfullt både for oss vaksne og for borna, slår ho fast.

Det første kultursjokket

Gunslingers på hotellet i Øystese på påskeaftan! Full fest! Her kom det første kultursjokket. I Romania, til liks med resten av Sør-Europa, er påske den viktigaste religiøse høgtida i året — ei veke prega av alvor og stille. Som kristen ortodoks pla Anca gå til kyrkje på påskeaftan saman med familien, og denne tradisjonen har ho no innført med sin eigen familie her.

— Den norske påska minner meir om skiferie og fest enn religiøs høgtid, sukkar ho.

Også pakkeberget på jolaftan var eit sjokk for Anca. Ho var ikkje van med så store haugar som ein finn rundt joletre i norske stover, og lurer på om borna klarer å gle seg over kvar enkelt gåve når dei får så kolossalt mange. Ho ser òg at dei fleste norske born lagar ynskelister som dei deler ut til gåvekjøparane, slik at alle veit nøyaktig kva dei får frå kven.

— Kor er spenninga og forventninga då? spør Anca retorisk.

Ynskelister vert det no slutt på i heimen til Anca. Borna er førebudde. Jolaftan vert heretter meir spanande, trur ho. Jola skal vera spesiell, men rumenaren tykkjer ikkje det er naudsynt å bruka så mykje pengar som nordmenn gjer. Anca har ikkje sansen for bruk og kast-mentalitet, men ho innser at det er lett å bli dregen inn i den store forbrukskarusellen. Ho tykkjer at nordmenn generelt har høge forventningar til livsstil og forbruk, kanskje spesielt når det gjeld ferie og feiring.

Heimen er eit fellesskap

Anca gjev ikkje borna sine vekepengar. Ho vil at borna skal delta i husarbeidet i heimen frå dei er små og læra seg at heimen er eit fellesskap, ikkje ein betalt jobb. Alle må bidra utan å forlanga pengar for det. Ho har tru på at born som har ansvar og plikter heime, vil verta meir sjølvhjelpne og sjølvstendige når dei flyttar heimanfrå.

— Mamma, du er den strengaste av alle foreldre, klagar borna til Anca.

Denne klagen tilbakeviser ho kontant. Borna får alt dei treng, og dei skjønar innstillinga til mor si.

— Eg vil at arbeidsoppgåvene i heimen skal gjerast skikkeleg, og at dei skal gjerast NO! seier ho bestemt.

Ikkje noko arbeid skal utsetjast viss ein kan utføra det med ein gong, tykkjer ho. Dei andre familiemedlemene deler ikkje alltid denne innstillinga.

— Heldigvis har eg ein mann som klarer å roa meg litt ned når eg kommanderer for mykje, seier ho.

Han har lært henne at det faktisk går heilt fint å venta litt med det som skal gjerast. Tru det eller ei.

Norske verdiar

— Kanskje det viktigaste eg har lært etter at eg kom til Noreg, er å ta det litt med ro, seier Anca etter å ha tenkt seg litt om.

Ho har lært å skru forventningane til seg sjølv ned eit par hakk. I tillegg har ho lært at det viktigaste er å gjera sitt beste, ikkje nødvendigvis vera den beste. Som lærardotter i Romania vart det forventa at Anca skulle vera best i klassen, og det var ho. Skulen i Romania er mykje strengare og har mykje meir lekser enn her, fortel ho. Til og med i sommarferien har elevane i Romania eit lass med lekser, mellom anna skal matematikkoppgåver løysast og bøker lesast.

Respekten for kvinner i heimen og i arbeidslivet er mykje høgare i Noreg enn i land i Sør-Europa, har Anca sett. Likestilling i samfunnet er ein langsam prosess, og ho trur andre land etter kvart vil læra av Noreg på dette feltet.

Relativt små skilnader mellom folk frå ulike sosiale klassar er òg ein viktig verdi i det norske samfunnet, seier Anca. Klasseskilnadene i Romania er større, men ho vart oppseda til å ikkje døma folk ut frå kva klasse dei høyrer til.

Norsk dugnad er ho òg imponert over. Ho ser det verdfulle i at foreldre samarbeider og legg til rette for fritidsaktivitetar for borna.

Gjennomføringsevne

— Eg er ikkje flink til alt, men eg er flink til å gjennomføra det eg startar på, seier Anca.

Frå ho var lita, har ho hatt eit sterkt konkurranseinstinkt, og ho trivst godt med å ta steg ut or komfortsona.

— Når det kitlar i magen, yter eg best, slår ho fast.

Ho har ikkje kvidd seg med å ta i ferd med krevjande utfordringar etter at ho kom til Noreg. Først måtte ho sjølvsagt læra seg norsk. I tillegg til morsmålet rumensk hadde ho engelsk, gresk og noko fransk- og spansk-kompetanse i bagasjen. Difor gjekk det fort å læra norsk. Di fleire språk ein kan, di lettare er det å læra eit nytt, fastslår ho.

— Når eg tenkjer, skjer det mest på norsk og engelsk no. Rumensk ligg hjarta mitt nær, men det går mest på norsk til vanleg. Borna skjønar rumensk, og dei kan kommunisera med slektningar i Romania i sosiale medium, men i heimen brukar dei mest norsk.

Då ho byrja som servitør på Hardangerfjord Hotel, såg ho at hotellet trong meir kompetanse på drikkevarer. Dermed fór Anca over fjellet til Oslo for å skaffa seg utdanning som sommelier — fagperson med mykje kunnskap om vin og andre alkoholhaldige drikkevarer.

Som restaurantsjef på Fleischer’s Hotel på Voss for fem år sidan forstod ho at ho trong leiarutdanning. Bachelor i økonomi og administrasjon frå Handelshøgskulen BI i Bergen vart resultatet. Leiarutdanninga har lært henne å sjå nye moglegheiter på arbeidsplassar og verta tryggare når ho deltek i bedriftsutvikling. Tal- og leiarkompetansen kjem til nytte i rekneskapsarbeid og i den vesle bedrifta Nitter Nordlinder AS, som ho driv saman med ektemaken. Firmaet tek oppdrag innan mellom anna kafédrift og turistinformasjon.

Anca kjenner seg framleis ikkje ferdig utdanna. Ho har lyst til å ta meir økonomiutdanning og utvikla kompetansen sin innan tenesteytande næringar. Kombinasjonen av deltidsjobbar og -studium krev mykje planlegging og prioritering. Ho har hatt ein pause frå utdanning, men planane for fleire studiepoeng er klare. Ho er alltid open for nye utfordringar — så langt tida rekk.

— Eg skulle hatt fleire timar i døgeret, sukkar ho.

Avkopling

— Å vera heime med familien er aller, aller best, seier Anca.

Koronarestriksjonane har ikkje vore noko problem for henne. No kan ho med godt samvit kroa seg i sofaen, eller endå betre — ta seg ein svingom på stovegolvet. Når storfamilien samlast, er heile gjengen med på Zorbas dans. Ho likar òg å lesa eller pusla med handarbeid. Ho er glad og stolt over å ha sydd bringeduk og belte til hardangerbunaden til dottera si.

Anca sjonglerer arbeid, utdanning og omsorg i familien på strak line. Sjølv om ho er engasjert og aktiv ute, ryddar ho seg alltid tid til å ta seg av dei næraste. Dei står øvst på prioriteringslista hennar — alltid.

Det verkar som «Speedy Gonzales» framleis er eit treffande kallenamn for Anca Mihaela Nitter.