Eit liv i høgda

I november 2021 flaug kvemmingen sin siste offisielle tur. Det vart ei kjensleladd oppleving, og han var spent på korleis livet ville verta etterpå. Det har gått berre bra, fortel han.

– Det er som å vera ferdig på gymnaset igjen – no kan eg ut og oppdaga verda litt på nytt.

Trond er heime i Kvam eit par veker årleg for å vitja familie og vener. HF møter den pensjonerte kapteinen på Thon Hotel Sandven like etter nyttår. «Heime» er eigentleg i leilegheita til mor hans i Norheimsund, men ho veit ikkje om intervjuet.

– Eg sa til mor mi at eg skulle kjøpa nokre matvarer. Så kan ho få seg ei hyggjeleg overrasking.

Eit siste møte

Medan nokre drøymer om eit spesielt yrke frå dei er små, har andre få eller ingen tankar om kva dei skal arbeida med som vaksne. Trond passar best i sistnemnde kategori. Men sjølv om «den store draumen» ikkje eksisterte, har han alltid vore interessert i å læra. Trond minnest at han tykte det var urettvist at han alltid fekk meir lekser enn dei andre. «Men du toler det», svara læraren på Fykse skule, Leiv Vik.

– Eg var ikkje så begeistra for det då, men er glad for det no.

Læraren har Einemo aldri gløymt, og tilfella skulle ha det til at dei treftest att ein maidag i 1993. Då var Trond på ein køyretur med borna rundt på Fykse. Den tidlegare læraren sat utanfor huset sitt, og Trond stoppa for å slå av ein prat. Då fekk han takka læraren for alt arbeidet. Berre ei veke seinare døydde Vik.

– Det er ein av dei augeblinkane der eg har tenkt på at eg skulle ha gjort noko, og så berre gjorde det. Det er eg veldig glad for no. På ein måte uvesentleg, men likevel så viktig, seier 67-åringen.

– Heilt fantastisk

Amerika vart det fyrst snakk om etter skulegangen på Øystese gymnas, nokre månader på Bjølvefossen i Ålvik og militærteneste i luftforsvaret. På denne tida var Trond med i ein hanggliderklubb i Kvam, men hadde lite røynsle med fyking elles.

Ein dag las han i avisa at det skulle vera opptaksprøve i Oslo til ein flyskule i Amerika – «North American Institute of Aviation». Trond slo til. På opptaksprøven vart han testa mellom anna i engelskkunnskapar, psykologiske vurderingar, matematikk og logikk. Det var litt stas, minnest han. For å få råd til å gå på skulen, kausjonerte foreldra med pant i huset, slik at Trond fekk låna pengar. Summen var 12.500 dollar.

– Eg visste ikkje kva eg gav meg ut på, men det var jo spanande.

– Har yrkesvalet stått til forventningane?

– Ja, det har vore heilt fantastisk! Eg likte å fly og det var spanande. Dei fyrste ti åra var det hardt arbeid med nattflyging og slikt, og gjerne litt meir risikofylt. Men, du veit, eg var ung. Då er det ingenting som stoppar deg. Då eg byrja med trafikkflyging, vart det mykje meir organisert.

Intensiv intro

«Over there» – i Hammonton, New Jersey – fullførte kvemmingen eit intensivkurs på om lag seks månader. Sidan fekk han arbeid ved ein flyskule i Lake Charles i Louisiana. Der fekk han arbeidd seg opp flytimar og erfaring. Han vart instruktør og seinare sjefflygar, og vart verande i fem år.

Etter det byrja Trond å fly frakt innanlands i tomotors propellfly, og seinare med «LearJet» – små forretningsjetar.

– Eg har vore heldig, men betyr ikkje at det alltid har vore lett. Då eg flaug frakt, frakta me til dømes lik. Dei tok ut passasjersete og tok inn båra med berre eit laken over. Så spurde dei gjerne om eg ville ha hovudet framme eller bak. Enkelte ting var trasige.

I 1985 søkte Trond jobb både hjå American Airlines og United Airlines. Berre sistnemnde sa ja, så det var eit enkelt val, humrar han. Der vart piloten verande i nesten 35 år. Fyrst flaug han L-1011 – eit tremotors passasjerfly. Seinare gjekk han over til verdas nest største passasjerfly, Boeing 747, meir kjent som «jumbojet».

Etter å ha budd både i Dallas og i Santa Barbara i California, flytta han og familien til San Diego, der borna hans – Bianca og Kris – har vakse opp.

Vêr og vind

Då Trond flaug som kaptein, byrja han å sjekka vêret dagen før han skulle på jobb. På dei lengste turane var det mykje vêr å ta omsyn til. Han såg etter uvêr, tyfonar og den slags. Halvannan time før avgang kom han på jobb. Der vart papir delte ut, og turen gjennomgått med styrmennene, fortel Trond.

Saman såg dei til at flyet var i stand. Om noko var reparert eller eit leselys ikkje verka, til dømes, måtte det loggførast. Det siste som vart gjort, var å rekna nok drivstoff.

– Det måtte vera nok til å ta av og koma seg til planlagd og alternativ destinasjon, og så litt ekstra. Om nokon ville ha drivstoff til 15–20 minutt ekstra flytid, laut ein ta omsyn til det.

Om bord galdt det å få ei god stemning i besetninga og fortelja om til dømes flytid og eventuell turbulens ein kunne venta seg. Mat og servering vart planlagd etter det.

– Så suste me av garde. Travlast var det når du tok av og rett før landing. Når du fyrst kom opp, kunne me slappa meir av. Spesielt over havet, fortel Trond.

Fauk snikskyttarar

Under golfkrigane på 1990- og 2000-talet melde Trond seg til Civil Reserve Air Fleet, og flaug folk og utstyr inn til mellom anna Kuwait og Saudi-Arabia.

– Eg melde meg ikkje fordi eg var tilhengar av krigane, men det var min måte å takka Amerika for det eg hadde fått og opplevd på, seier Trond.

På nyåret i 1992 flaug han presseflyet til dåverande president George Bush Sr. frå Amerika til Japan. Med i flyet var både Secret Service og snikskyttarar, i tillegg til pressefolk. Airforce 1 og 2 med presidenten tok av like før. Då arbeidsdagen var over og Trond hadde kome seg til hotellet, såg han live på tv at presidenten kasta opp i fanget til dåverande statsminister i Japan, Kiichi Miyazawa, under den offisielle middagen. Det gløymer ikkje japanarane, som brukar uttrykket «busshu-suru» om nokon kastar opp. «Å gjera Bush-greia», tyder det.

Det skal truleg litt til å gløyma slike opplevingar. Ein annan flytur han hugsar spesielt godt, er Flight 869 frå San Francisco til Ho Chi Minh i Vietnam i desember 2004. Då var han den fyrste som landa eit amerikansk, kommersielt fly på flyplassen Tan Son Nhat International Airport sidan Vietnam-krigen i 1975.

Flyturen gjekk live på BBC og CNN, fortel Trond. Heile verda var interessert, og mellom andre skodespelar David Hasselhoff var passasjer, minnest han.

Sjukdom i lufta

Det er ikkje mange skremmande opplevingar å finna i minneboka til ferdamannen. Heldigvis, får ein seia. Han har ikkje kjent seg redd bak spakane, men har opplevd både mekaniske problem, sjukdom og død på flyturar.

– Når slikt skjer, har me god støtte gjennom fleire system. Eg har vore heldig, og det er eg veldig glad for. Eg har flydd «lucky», seier kvemmingen, som etter åra i «junaiten» har fått ein amerikansk schwung på kvammadialekten.

Om nokon vart alvorleg sjuke under ein flytur, brukte piloten satellittelefon og snakka med det som heiter «Medlink». «Medlink» gjev kontinuerleg medisinsk assistanse og overvaking under flyging.

Saman med dei laut Trond – gjerne saman med ein lege, om det fanst det om bord – vurdera om det var trong for å naudlanda eller om turen skulle gjennomførast til planlagd destinasjon.

– Men når du er midt ute på havet, kan det henda at det er fem timar til du ser land. Då er det ikkje så lett, seier Trond.

– Med tungt hjarte

Då ungane til Trond vart vaksne og han etter ei skilsmisse berre hadde seg sjølv å tenkja på, flytta han frå den amerikanske storbyen i California. Flyselskapet hadde ein liten flybase på Guam, ei lita øy i det vestlege Stillehavet, som er om lag 50 kilometer lang og frå 6 til 15 kilometer brei. Dit tok han turen.

Det vart noko heilt nytt. Trond gjekk frå dei store flya og internasjonal flyging til mindre fly og turar til småøyane i Mikronesia. Det lengste skiftet var på 16 timar og inneheldt fem stopp på vegen mellom Guam og Hawaii.

– Der hadde eg det som plomma i egget. Det var god flyging, bra betaling og artig å bu der. Eg kom liksom litt tilbake til det eg hadde vakse opp med. Alt var enklare og snillare. Gjekk du to eller tre gonger på same restaurant, vart du stamgjest.

Kvemmingen vart verande på den tropiske øya i åtte år. I november 2021 fylte han 65 år og måtte gå av med pensjon. Den siste turen vart heilt spesiell, fortel han. På kvar flyplass på dei fem stoppa til Hawaii stod brannbilar som spruta vatn i boge over flyet, i tillegg til store arrangement.

– Eg visste jo om det og var førebudd, men det var med tungt hjarte, seier pensjonisten.

Vakrast i verda?

Hawaii vart og er førebels siste stopp for kvemmingen. Han likte San Diego, men han hadde ikkje lyst til å flytta tilbake til storbyen.

Som regel er Trond i leilegheita på Hawaii ein månad i slengen. Han likar seg godt, men er framleis rastlaus og glad i reising. Han har mange vener og plassar han likar å besøkja. I februar ventar truleg ein tur til Thailand.

Om han nemner at han er norsk, er det ein «high five» å få i heile verda. Å vera norsk står for noko positivt, meiner han.

– Har du sakna å bu i Kvam eller Noreg?

– Til å byrja med tenkte eg nok ikkje mykje på det, men eg har kjent litt på det seinare. Før var eg heime på ferie no og då, medan no er eg heime tre–fire veker i slengen. Også for å kunna hjelpa til meir. Me er tre brør, og to bur i Amerika, så det er fint å vera heime og bidra litt, seier Trond.

– Er Hardanger den finaste plassen i verda?

– Naturlegvis.

– Verkeleg?

– Alle har ulike ting ein set pris på, men her er det noko magisk. Det er lite, men likevel stort. Me kan stå på ski om sommaren, sjå nordlys og ja – det er fantastisk å vera eit lite land i ei stor verd, seier jordklotetråvaren.

– Eg har fått litt sansen for Kvam igjen. No er eg liksom ikkje på ferie når eg er her. Ei lang underbukse ligg klar til meg i eit skap hjå mor, og når eg går på tur, kjenner eg meg heime. Det er veldig behageleg å kjenna på. Eg er heldig. Det er nok den beste måten eg kan seia det på.