– Eg har rydda opp i eige liv og føler meg fri

Så lenge Vegard Viking Kjosås kan hugsa, har han kjent på ei indre uro. Ho var meir som eit svart hòl eller ein klump i magen som alltid var der. I oppveksten har han på ulike måtar prøvd å søkja vekk frå kjensla. Alkohol og stoff vart ein av fluktvegane. Rusmidla opna døra til ei verd der uroa mellombels forsvann, og i korte stunder opplevde han ei kjensle av fridom og likesæle.

– For meg gav rusen ei kjensle av å drita litt i ting, og bekymringane forsvann. Kjensla var så god at eg søkte henne igjen med ein gong. Det vart noko eg trong for å takla kvardagen og alt eg kjende på, seier Vegard.

Då avhengnaden var som størst, hadde kvemmingen daglege turar til Nygårdsparken i Bergen. Gjekk han tom for pengar, stal han mindre pengesummar frå jobben. Sjølv då det storma som verst, var han oppteken av å ha fasaden i orden, spesielt overfor familien.

Rusen gav meirsmak

I dag er det kring tjue år sidan Vegard vart rusfri. Uroa er framleis med han, men ho kjem og går, og han lever godt med henne. Men kampen om å halda seg vekke frå rusen vil truleg prega han i periodar resten av livet, trur 42-åringen.

Kvemmingen, som i dag er busett i Sandefjord saman med kona, fortel om ein trygg og god oppvekst på garden på Kjosås i Øystese. Vegard er eldstemann i ein syskenflokk på fem. Som odelsgut kjende han på visse forventingar. Kraftig høysnue og allergi «mot det meste» førte til at han kjende seg ubrukeleg på ein gard. Det var ingen som klandra han for ikkje å bidra i gardsarbeidet, men det har nok prega sjølvkjensla hans meir enn han har vore klar over, fortel han.

Vegard var 13–14 år då han drakk alkohol for fyrste gong. Då styrta han ei halvflaske brennevin på kort tid. Han vart både full og svært dårleg. Men rusen gav meirsmak.

– Dagen etter var noko av det fyrste eg tenkte: «Når skal me gjera dette igjen?» fortel han.

I slutten av tenåra vart han lei av å drikka. Det gav han ikkje så mykje meir. Han gjekk over til å bruka tyngre rusmiddel, fyrst hasj og seinare ecstasy, morfin og heroin. Dei negative sidene, som dårleg humør og redsle, hindra han ikkje i å prøva igjen.

– Heile tida søkte eg rusen, flukta frå meg sjølv og røynda.

– Som å flyta på ei sky

Så lenge Vegard budde i Kvam, var han oppteken av at færrast mogleg skulle vita kva han heldt på med, og han var god til å skjula det. Var han på fest, drakk han og køyrde moped heim att, slik at foreldra ikkje skulle vita at han drakk. Då nokon fyrst kommenterte noko, reagerte han med sinne.

– Det er typisk rusavhengige – me føler oss spesielle og som eit offer. Det vert eit forsøk på å rasjonalisera måten ein lever på. Ein må nesten vera eit offer og skulda andre og omverda for eiga åtferd. Om ein skal ta ansvar for alt, vert skuldkjensla for stor, seier han.

Kvemmingen fullførte aldri vidaregåande. Han flytta til Bergen, der han budde hjå ein onkel. Seinare fekk han seg leilegheit på Danmarksplass. I byen vart tilgangen på rusmiddel større og betre. Ein kjenning introduserte han for heroin. Ecstasy vart plutseleg ikkje interessant meir. Rusen han fekk av heroinet, gav han kjensla av å flyta på ei sky, heilt fri frå bekymringar. Brått vart opiat, morfin og heroin det einaste som galdt.

Fornekta fyrst

Foreldra, Harald Kjosås og Margrete Lid Kjosås, fortel om ein tung periode som dei no har lagt bak seg. I byrjinga kjende dei på skuffelse og skam då det såg ut til at livet til sonen gjekk i ei anna retning enn det dei hadde set føre seg. Den fyrste tida snakka dei ikkje om utfordringane med familien og andre kring seg.

– Både Vegard og me bruka ein del krefter på å skjerma alle andre. Syskena skjøna nok kva som skjedde, men me snakka ikkje så mykje om det, seier Margrete.

Då rusen fekk overtak på Vegard, fornekta foreldra det fyrst. Det var vanskeleg å tru at situasjonen var så alvorleg som han var. Om dei konfronterte sonen, protesterte han høglydt. Foreldra ynskte å tru på han. Det andre alternativet var så ille, forklarar dei.

Foreldra er letta og takksame for at Vegard er der han er i dag.

– Det var ein kamp, og det var trasig då det stod på. Men det gjekk bra til slutt. Det er heilt fantastisk å tenkja på, seier Margrete.

– Sette mine preg

Frå den fyrste slurken med alkohol tok det om lag ni år før Vegard var rusfri. Åra var prega av hyppige festar, sinne og frustrasjon, flukt frå bekymringar og forsøk på behandling og tilbakefall.

Då Vegard var ung, var ikkje alkohol ein del av kvardagen. Båe foreldra var fråhaldsfolk. Han visste at rusmiddel kunne vera farleg, men det stoppa han aldri.

– Kvar gong eg fekk tilbod om noko, svara eg ja med ein gong, utan å tenkja meg om, seier han.

Margrete og Harald hadde fleire turar til Bergen i perioden sonen budde der. Då reiste dei både for å hjelpa han og å leita etter han om dei ikkje hadde høyrt frå han på ei stund, fortel foreldra.

Fyrst etter at Vegard vart rusfri, gjekk det opp for han kor mykje vala og handlingane hans hadde påverka folk rundt han. Han hugsar godt ein kommentar frå onkelen.

– Han sa ein dag at han ikkje hadde sett familien min så glad på over ti år. Då må eg ha vore 24–25 år. Eg var 22 då eg vart rusfri. Det betyr at eg hadde sett mitt preg.

Fleire forsøk

På vegen til eit rusfritt liv har Vegard mellom anna vore til to behandlingar. Fyrste gong han svara ja, var det for foreldra si skuld.

Harald minnast kjensla då sonen var send austover. Nokre dagar seinare var han innom hybelen på Danmarksplass for å rydda ut av han.

– Det var ein god dag. Det var ei fantastisk kjensle då eg fekk vekk alt, låste døra og leverte nøkkelen frå meg, seier han.

Men den fyrste gleda viste seg å vera kortvarig. Vegard sprakk og rusa seg etter éin månad på Vangseter, ein privat klinikk for behandling for alkohol- og medikamentavhengnad. Det førte til ti dagar i karantene, med beskjed om å vera heilt utan rusmiddel. Allereie etter fyrste dag rusa han seg att.

– Eg trong hjelp, men eg var ikkje villig til å ta imot henne. Vil du det ikkje nok sjølv, er det ingen som kan få deg rusfri. Tvang vil ikkje hjelpa over tid, seier Vegard.

Tre månader seinare forsøkte han igjen. Då var Vegard bestemt på at han reiste for si eiga skuld. Han skjøna at han ikkje var velkomen heim til familien så lenge han rusa seg, og at sjansen var stor for at vegen bar til gata i Bergen eller Oslo om han heldt fram som han gjorde. Om han enda der, visste kvemmingen at han ville vera tapt og truleg mista livet, fortel han.

På ny tok reiste han til Austlandet, denne gongen til Alfa kurs- og behandlingssenter. Frustrasjonen vart stor då ein tilsett kommenterte at han var i behandling for foreldra sin del.

– Eg vart sint og slo laus på ein boksesekk. Eg var bestemt på at dette var noko eg skulle gjera for min del, seier Vegard.

Snudde ryggen til

I båe behandlingane har familieveker vore ein del av opplegget. Dagane omtalar Margrete og Harald som svært lærerike. Der har dei mellom anna fått innblikk i dei veldige kreftene til rusen, og dei har sett at kven som helst kan verta råka, fortel Harald.

Ifylgje foreldra var det å nekta sonen å koma rusa heim, eitt av grepa dei vart rådde til i møta for pårørande.

– Når ein kjempar mot rus, må ein handla på tvers av alle instinkt ein har, forklarar Margrete.

At Vegard ikkje fekk koma heim til familien, hjelpte han til å søkja skikkeleg hjelp, forklarar han. Han var villig til å gjera det som trongst for å koma seg ut av eit liv med rus.

Steg for steg jobba han seg gjennom eit program kalla 12-trinnsbehandlinga, eller Minnesota-modellen. Ifylgje nettsida til Blå Kors Norge legg behandlinga vekt på dei sosiale, psykiske og helsemessige tilhøva i livet til pasienten. Totalavstand frå rusmiddel, sjølvhjelp og ei forståing av avhengnad som ein sjukdom som kan behandlast, er sentralt, står det.

Byrja på nytt

Kvemmingen vart verande i Sandefjord etter han var ferdig i behandling. Der har han vorte ein del av eit miljø og eit fellesskap han trivst godt i.

Kona, Lucia Cervoni, møtte han gjennom eit forum på nett. Ho er operasongar og budde då i Tyskland. Vegard fortel at det var full klaff frå fyrste møte. Etter halvtanna år med avstandsforhold flytta Cervoni til Sandefjord.

Ifylgje foreldra gjorde sonen lurt i å bli på Austlandet. Det at han slapp å koma heim att til gamle rutinar, og at han kunne starta eit nytt liv, var nok det beste for han, meiner Harald.

Vegard deltek jamleg på møte i ei sjølvhjelpsgruppe. Ho vert halden av og skipa for rusavhengige. I gruppa kan 42-åringen dela tankar og kjensler med nokon som veit korleis det kjennest og oppleva at han vert forstått, seier han. Dessutan jobbar alle mot same mål: å halda seg rusfri.

Foreldra til Vegard er glade for at han høyrer til ein slik fellesskap. Det ligg ei kraft i det, meiner Margrete. Ho viser til at personar med dei same erfaringane og den same innsikta får samla seg og støtta kvarandre. Det kan vera med og gjera vegen til målet lettare, understrekar foreldra.

Treng framleis støtte

Rusavhengnaden forklarar Vegard som ein latent sjukdom han aldri vil verta kvitt. Han trur at han alltid vil vera tilbøyeleg til å verta avhengig. Uansett korleis oppveksten hadde vore, kven som hadde vore venene og kva som hadde skjedd i livet, trur Vegard at han hadde hamna i same situasjon.

– Mange kan prøva noko og vert ikkje avhengige. Det kan gjelda alt frå mat og røyking til rusmiddel. Eg har ei kjensle av at eg er tilbøyeleg til å verta avhengig av det meste, seier Vegard.

Dimed er det viktig for han å halda fram i støttegruppa, som for 42-åringen truleg er eit livslangt program. Han treng framleis støtte om kvardagen er tøff, og han er enno i stand til å gjera dårlege val om han søkjer flukt når noko stormar. Om han gjer det over tid, er vegen til rusen truleg ganske kort, seier Vegard.

– Må villa gjera jobben

Eit steg i behandlinga er å gjera opp med dei ein har skadd. Vegard har bede kvar og ein i familien om orsaking. No har han det godt både med seg sjølv, kona og familien elles, fortel han.

42-åringen er glad for at reisa skjedde så «fort og gale» som ho gjorde, og at han kom seg i behandling tidleg. Han er også glad for at han har opplevd det han har gjort.

– Eg er takksam for historia mi. Eg har ein tryggleik og fridom i meg. Det hadde eg ikkje hatt utan å ha gått den vegen eg har gått, seier han.

Livet er langt frå roseraudt, men Vegard hevdar at alle kan verta rusfrie dersom dei ynskjer det. Utfordringa ligg i at ein må vera villig til å gjera jobben sjølv. Dessutan må ein få den hjelpa ein treng når ein er klar for å ta tak. Utan hjelp vert det ein konstant kamp som nærast er umogleg åleine. Hjelpa må vera løysingsorientert og gjerne profesjonell, meiner han.

– Det hjelper ikkje at familie eller vener «overvakar» deg eller held deg i handa.

– Strevet er verdt det

Behandlingane til Vegard var private tenester, og foreldra betalte store delar av rekninga sjølve. Ifylgje Harald er fleire private tilbod lagde ned av di den offentlege støtta er fjerna. Det tykkjer han er svært leitt. Han viser til at det er viktig å ha alternativ når folk fyrst er motiverte for å ta imot behandling. Om desse forsvinn, og ein må venta i veker og månader for behandling ved ein offentleg klinikk, kan det fort snu.

– Hadde ikkje Vegard fått moglegheita på dagen, med 12-trinnsprogrammet som behandling, veit me ikkje korleis det hadde gått, seier Harald.

Ekteparet Kjosås sit ikkje på nokon fasit for kva som må til for å hjelpa rusmisbrukarar. Det er utruleg mange faktorar som spelar inn, understrekar dei. Men båe er samde om at det er viktig at pårørande ikkje lèt skamma stoppa dei. Alt strev er verdt det, så lenge ein får barnet sitt fri frå rusen. Ein må aldri gje seg. Dess tidlegare ein klarar å ta tak i problemet, dess betre, slår Harald fast.

Vegard er takksam for støtta frå programmet, fellesskapen og familien. Han er overtydd om at han ikkje hadde klara å verta rusfri på eiga hand. Den beste kjensla er at han ikkje føler seg som eit offer meir, fortel han.

– Det er vanskeleg å ta ansvar for eige liv om ein kjenner seg som eit offer. Å sleppa den kjensla er noko av det finaste. Eg har rydda opp i eige liv og føler meg fri.

Har du eit rusproblem? Ta kontakt med Rusinfo på 915 08 588, eller chat anonymt pårusinfo.no.