Dedikert dramalærar

På kartet heiter staden Mæle, medan det står Mælen på vegskiltet til den vesle bygda under fjellet Samlen.

– Eg vil at alle born, inkludert mine eigne, skal kunna få tilbod om kultur, seier Siv, som i mange år har vore dramalærar i kulturskulen i Ullensvang og Kvam.

Drivkrafta hennar er å syta for at det finst ein levande og sterk kulturskule i begge kommunane. Ikkje alle elevar er med i kulturskulen, og difor meiner Siv ein må nå ut til borna i skuletida, slik at alle får oppleva og prøva seg på ulike kunstuttrykk.

– Kultur er livsviktig for samfunnet! Det er eit sjukdomsteikn at me kuttar ned på verdiar som gjev innsikt og varme. Kulturskulen burde vore gratis!

Det handlar om at dei som jobbar i kulturskulen, legg til rette for at alle får bruka fleire språk enn berre det verbale, og fleire delar av kroppen enn berre hovudet, seier ho.

Klar for joleframsyning

I haust var det fullt køyr fram til joleframsyninga første helga i desember i Kvam kulturskule. Heile 25 teaterelevar frå 5. til 9. klasse var på scenen. I tillegg deltok 12 danseelevar, fleire solistar, kor og musikarar. Dette året stod «Ei juleforteljing» av Charles Dickens på programmet.

– Joleframsyninga er eit strålande fellesprosjekt som får alle som deltek, til å veksa som menneske.

Eit omfattande tverrfagleg samarbeid tok til ved skulestart. Siv skreiv manus basert på originalteksten, og saman med Amalie Jensen Tolo hadde ho regien. Også koreografi var Amalie sitt ansvar, medan Anne Cathrine Eiken og Vidar Sangolt stod for musikk, Rut Rasmussen for kostyme, og Arngunn Timenes Bell sytte for praktiske detaljar på alle område. Kunstlærar Mirijam Eide Gravdal hadde måla plakat og rekvisittar. I tillegg spela musikklærarane. Heile kulturskulen dreg lasset saman, understrekar ho.

– Tre helgar og mange ekstraøvingar, i tillegg til dei faste timane i veka, går med. Men det er verdt det!

– Kuppa ein klassikar

Når Siv skal skriva manus, likar ho best å gå til forfattarar som har vore døde i over 70 år – å «kuppa ein klassikar», som ho formulerer det. Då kan ho fikla med teksten som ho vil. Mellom anna har ho brukt «Ein midtsommarnattsdraum» av William Shakespeare og Peer Gynt av Henrik Ibsen. Frå dei gamle tekstane plukkar ho ut dei delane som er relevante i dag, og som kan fungera for borna. Språket må gjerast tilgjengeleg og replikkane tilpassast kvar enkelt barn.

Åndsverklova set grenser for kva som kan gjerast med nyare tekstar. Ho brukar òg gjerne eldgamle mytar og vandrehistorier. Ingen har opphavsrett til dei mytiske forteljingane, og tematikken i desse er evig aktuelle og lette å tilpassa vår tid, seier ho.

I «Ei juleforteljing» skal viktorianske kostyme brukast. Dialogane er tilpassa notida, men Siv forenklar språket lite fordi ho ser verdien av at borna lærer nye ord. Ho understrekar at manuset utviklar seg lenge i møte med elevane, som er med og formar rollene og replikkane sine.

– Eg elskar barnekultur! Borna gjev av seg sjølve og viser sinne, redsle og glede i teaterrommet. Dei er så modige!

Vidareutdanning

– Det er så spanande å skriva manus!

No held ho på med skrivekurs hjå forfattaren Gro Dahle, som lærer kursdeltakarane at dei må tola å vera i ein lang, kreativ kaosfase før ein tekst kan spikrast. Som dramalærar kjenner Siv igjen kaostida i arbeidet med oppsetjingar.

– Kaosfasen er herleg! Skapingsprosessen som boblar og brusar, er topp! Likevel, ein må alltid vita kor ein skal til slutt. Struktur er sjølvsagt like nødvendig som kaos for å laga ei framsyning.

Kreative prosessar

Siv vandrar rundt i Mælsheiane når ho planlegg oppsetjingar. På øyra har ho musikk som er spesielt utvald som «igangsetjar» for kvart teaterstykke. Av og til tek ho ei lita notatbok opp or lomma. Idear og innfall må skrivast ned med det same dei kjem.

Familien har ei lita hytte langt inne i fjellet, og sommardagen tek Siv stundom med seg notatboka til fjells for å vera heilt åleine og konsentrera seg.

– Det er difor me bur i Mæle, midt i naturen. Eg treng denne naturen for å få energi og skaparkraft.

Ho har budd i store byar i inn- og utland, og seier ho alltid lengtar til Mæle. Pulsen kunne vera høg når ho kom til Mæle etter studium og arbeid i Oslo eller Bergen, fortel ho, men han roa seg fort når ho fekk ta seg ein tur i skog og mark, bada i fjorden eller gå til fjells.

Frå 2004 budde Siv i lange periodar åleine her på det vesle småbruket ho arva etter mor si. Her hadde oldefar hennar dyrka frukt og drive med sauer. Dei første åra hadde ho utedo og ikkje innlagt vatn, men treivst med den enkle standarden.

Frå aust til vest

Dei første åra voks Siv opp på Austlandet, men begge foreldra hennar er vestlendingar som valde å flytta til Sunnmøre då Siv var åtte år. Der hadde faren røtene sine, og Siv treivst i den store flokken med slektningar. På skulen, derimot, vart ho erta for den austnorske dialekten sin, som ho framleis held på.

– Eg lét meg ikkje pilla på nasen. Når eg tenkjer tilbake, er eg litt stolt over den åtte år gamle versjonen av meg sjølv.

Foreldra var rause og snille, men også stolte, seier Siv. Dei lét ikkje ungane sine koma heim og klaga over andre, og dei lærte borna å setja seg inn i korleis andre tenkjer, men likevel ha sine eigne grenser og stå opp for det dei tykte var rett og viktig.

– Dette er ei gåve frå foreldra mine som eg gjerne vil føra vidare til mine eigne born.

I 2011 kom Dag Rune Skarstein inn i livet hennar, og etter kvart vart det giftarmål og tre born. Også sunnfjordingen Skarstein finn seg godt til rette i dei bratte bakkane på Mælen. Saman har dei gitt det gamle våningshuset moderne standard, men teke vare på breie tømmerveggar og gamalt særpreg.

Ansvaret som vaksne

– Eg brenn for at me vaksne tek ansvar for at alle born har tydelege rammer rundt seg. Me må laga rause rom der me gjev god plass til alle og får vist fram det unike ved kvart individ. Dette gjeld foreldre, lærarar og alle som har med born å gjera.

– Eg ser at den viktigaste delen av jobben min er å læra borna å stola på seg sjølve og vera gode mot andre.

Grunntanken for ein pedagog er at ein skal skapa tryggleik for alle. Som vaksen sit ein med mykje makt over situasjonen til kvar enkelt barn, seier Siv. Ho understrekar verdien av å le, gje klemmar og ta på kvarandre. I eit vanleg klasserom er det ikkje alltid like lett å få slikt til, men i teateret legg ein vekt på andre aspekt enn det intellektuelle. Humor er eit pedagogisk verkemiddel som dempar stress, meiner ho.

– Kvar person har eit indre lys, og me vaksne kan hjelpa borna til å oppdaga lyset hjå kvarandre.

Lærarane kan læra elevane å gle seg over ulikskap, seier ho. Ein kan verdsetja at somme elevar heller vil spela den sure bestemora enn prinsessa. Ein må òg alltid hugsa at kvar elev må kjenna seg sett i timane.

– Me lærarar må vera katalysatorar for det gode. Når eg har ei gruppe som ikkje fungerer, auser eg kjærleik på problemet og freistar få elevane til å sjå det store ved kvarandre, slik at alle får heva status.

Kjærleik løyser konfliktar

Siv er beinhard på kva som er uakseptabel åtferd, og ho er ikkje redd for å ta tak i problematiske situasjonar. Ho tolerer ikkje at nokon vert haldne utanfor, seier ho.

– Å himla med augo eller stengja folk ute er ikkje lov. Å le av andre er heller ikkje greitt. Å le saman, derimot, er forløysande og skaper godt læringsklima.

Kosmisk egg er ein metode Siv brukar til konfliktløysing. Elevane går saman parvis og fortel kvarandre om noko dei ynskjer seg. Det skal ikkje vera hest, pc eller andre materielle ting, men noko abstrakt, slik som til dømes: «Eg skulle ynskja eg hadde nokon å vera med.» Så strekkjer ein armane over hovudet og hentar eit imaginært kosmisk egg, fyller det med energi frå universet, latter og varme, tek det ned og knuser det over hovudet til samarbeidspartnaren slik at gode kjensler sildrar ned over individet. Dette er ei av mange øvingar i teaterfaget som handlar om å byggja relasjonar.

– Teateret er til for at ein skal skapa noko saman, få fram det beste i kvarandre og fungera som ein heilskap.

Lærarkall

Heilt sidan Siv gjekk på dramalinja på vidaregåande skule i Ålesund, har ho vore sikker på yrkesvalet.

– Allereie i første timen i praksisperioden i ein ungdomsskule, med elevar som var berre eit par år yngre enn meg, skjønte eg at eg skulle bli dramalærar.

Og det vart ho. Teatervitskap tok ho ved universiteta i Oslo og Bergen, og etter kvart fylte ho på med dramalærarutdanning på Oslo lærerhøgskole.

– Det var teater frå morgon til kveld, masse kunnskap om metodar, teknikkar og historie!

I tillegg deltok ho i ei politisk teatergruppe i Oslo som kalla seg Opplysningskontoret. Samfunnsengasjementet har ho bevart, men no har ho ikkje tid til å engasjera seg aktivt, seier ho.

– Det viktigaste eg gjer no, er å gje vekst og tryggleik til dei unge som skal overta samfunnet. Det er samfunnsoppdraget mitt!

Ho er full av idear som ho kunne tenkja seg å realisera i kulturskulen. Samtidig har ho lyst til å vera med sine eigne tre born og ektemake, og i tillegg få høve til å vera åleine i skogen eller på fjellet. Såleis står 43-åringen i den klassiske spagaten som mange andre med full jobb og familie.

Bratt læringskurve

Som 25 år gamal dramalærarstudent kom ho inn på eit utvekslingsprogram i Brasil. På førehand trudde ho at ho skulle til ein skule med teater- og dansepedagogikk, men då ho kom fram til Universidade Federal da Bahia i byen Salvador, skjønte ho at ho hadde vorte elev på ein balletthøgskule.

– Alle elevane hadde dansa ballett sidan dei var fire år. Så kom eg, ei lubben dame frå Europa, joggande med hopp og sprett etter dei grasiøse klassekameratane. Folk undra seg over kva eg hadde på denne skulen å gjera.

Siv kunne ikkje eitt ord portugisisk då ho kom. Ho fekk leiga seg eit lite murhus i ein favela og vart godt motteken og kjende seg trygg mellom snille, hardtarbeidande naboar. Etter tre månader med støtte frå klassekameratar og andre snakka ho nokså godt.

Politisk teater

I Brasil vart ho oppslukt av arbeidet til dramapedagogen Augusto Boal, grunnleggjaren av «Dei undertryktes teater». Boal ville gje folk verktøy til å bryta undertrykking. Til dømes kunne teateret dramatisera tilhøvet mellom ein arbeidstakar og arbeidsgjevar for å gje arbeidstakaren kraft til å stå opp mot sjefen. Skodespelarane improviserte aktuelle situasjonar, og publikum kunne koma med løysingsorienterte innspel. I Noreg har denne metoden vorte brukt i samband med mobbing eller sexisme. Etter kvart er teaterformene utvida til også ta for seg indre undertrykking, det vil seia stengsel som kvar enkelt set opp for seg sjølv.

Då Siv skulle skriva masteroppgåve, valde ho å reisa til Boal-senteret i Rio de Janeiro, som arbeidde med tematikk som gjaldt mellom anna prostituerte, homofile og ekstremt fattige. I feltarbeidet fylgde ho ei teatergruppe som reiste rundt på skular med ei oppsetjing om ei ung lesbisk jente i eit konservativt skule- og heimemiljø.

Sjølv har Siv nytta visse element frå Boal sine metodar, til dømes i ei teatergruppe i Bergen med ungdomar som levde med tilsyn av barnevern, og i ei oppsetjing i Jondal om mobbing.

Alltid noko nytt

Etter joleframsyninga i Kvam står «Alice i Eventyrland» i kulturskulen i Ullensvang i mars for tur. Siv har skrive manus og lagt handlinga til vår tid. Tematikken dreiar seg om relasjonar og tilhøvet mellom born og foreldre.

Også denne framsyninga er eit omfattande samarbeidsprosjekt. Mellom andre er mange elevar, eit digert korps, fleire band og danse- og teaterelevar involverte.

Dette året har Ullensvang kulturskule starta ei kostyme- og rekvisittgruppe, som utviklar alt som trengst til framsyninga. Nytt av året er også ei filmgruppe som lagar filminnslag. Framsyninga skal visast i Odda under Hardanger spillfestival i mars.

– Me er så heldige som har fått i gang desse gruppene! Elevane er så flinke og engasjerte!

I hovudet til Siv surrar det kontinuerleg nye idear. Teaterfaget og kulturskulen er heile tida i utvikling, og Siv gler seg over å kunna bidra.