Blid bibliotekar

Biblioteket har endra seg mykje sidan Ragna Helene var ferdig utdanna bibliotekar for nesten 30 år sidan. Då dreia arbeidet seg stort sett om å halda orden på papirbøker og tidsskrift. Folk stiltra seg inn på biblioteka og snakka lågmælt med bibliotekaren. Ein kunne risikera tilsnakk om ein vart for høgrøysta.

I dag har biblioteket mange ulike medium, slik som lydbøker og film, i samlinga si. I tillegg legg biblioteket til rette kulturelle tilskipingar, kurs, debattmøte og mangt anna. Biblioteka har same mål i dag som då dei første folkebiblioteka vart skipa for nesten 200 år sidan: å sikra at alle får same rett til informasjon og kunnskap i demokratiet vårt. Difor er alt biblioteket tilbyr, gratis og ope for alle.

Dei siste åra har Grannehjelpa og biblioteket samarbeidt systematisk om mange ulike tiltak. Gjennom aktivitetane i veka rundt verdsdagen for psykisk helse, språktreff for innvandrarar og digitale tematreff når ein ulike målgrupper. Sosiale relasjonar og nettverk veks fram, og begge organisasjonane får glede av det omfattande frivillige arbeidet i bygdene. Biblioteket skapar òg aktivitet saman med mellom anna kulturskulen og kyrkja, Folkeakademiet og Kvam Mållag.

 – Me får meir ut av pengane når me samarbeider, og me når fleire personar. Alt samarbeid er ikkje formalisert, men det fungerer godt og er veldig kjekt, seier Ragna Helene.

Privatpersonen Ragna Helene er med i ulike organisasjonar, og bibliotekaren Ragna Helene nyt godt av kontaktane i ulike delar av samfunnet. Skiljet mellom privatperson og yrkesutøvar vert ofte viska ut i slike samanhengar.

Gler seg til å møta unge

Mot slutten av året skal Ragna Helene og kollegaene hennar byrja flytta samlingane inn på biblioteket i den nye vidaregåande skulen midt i Grova. Ragna Helene har vore med i planlegginga av skulen heilt frå starten, då alle fekk drøyma om innhald og areal, og vidare gjennom prosessane med realitetsorientering og nedskjeringar.

Rundt årsskiftet vonar ho å vera klar til å opna dørene i det flunkande nye biblioteket. Ressursane til Kvam bibliotek og skulebiblioteket vert slått saman til eit kombinasjonsbibliotek. Framleis står mykje detaljplanlegging att, møblar og utstyr skal kjøpast inn og utgifter fordelast mellom fylkeskommunen og heradet.

– Det eg gler meg aller mest til i det nye biblioteket, er å møta ungdomar! Den kundegruppa har eg sakna sidan eg slutta som bibliotekar på Kvam vidaregåande skule i 2013.

Ho fortel at ein stor del av ungdomane forsvann frå biblioteket i Norheimsund då ungdomsskulen vart flytta til Øystese.

– Eg har ein draum om at besteforeldre skal koma innom biblioteket i den nye skulen, låna seg bøker, deretter gå opp i kafeen og eta lunsj med barnebarnet sitt, som er elev på skulen. Med andre ord, at biblioteket og skulen skal verta ein god plass å koma til for folk i alle aldrar.

Ragna Helene vil gjerne visa unge at lesing er viktig for å utvikla personlegdomen og styrkja konsentrasjonen. I tillegg ser ho for seg ei omfattande oppgåve med å læra dei unge kjeldekritikk, slik at dei ikkje trur alt dei les. Biblioteket må vera ei motvekt mot falske nyhende på sosiale medium, seier ho.

Ho peikar på at elevar vert tvinga til å lesa skjønnlitteratur i skulen. Dette vert kalla lystlesing, men treng ikkje kjennast lystprega for elevane. Likevel hender det at elevar kjem innom for å få tak i fleire bøker av ein forfattar dei har vorte kjende med på skulen, seier Ragna.

– Det er herleg å sjå at skjønnlitteraturen i skuletida triggar leselyst på fritida.

Ragna Helene og dei andre bibliotekarane vil gjera sitt for at alle, og spesielt born og unge, kan få oppleva gode pusterom utan skjerm.

– Pøs på med allslags litteratur! Eg trur hjartet og hjernen lengtar etter slike stunder, seier ho.

Gjorde spådomar til skamme

– No er det kult å lesa papirbøker igjen!

Då ho jobba på den vidaregåande skulen for 12–13 år sidan, vart det spådd at papirbøkene kom til å forsvinna. Det har ikkje skjedd. Ragna Helene fortel at BookTok, bokuniverset hjå TikTok, reklamerer for bøker på papir, og denne plattforma har ein enormt stor effekt på lesevanane til ungdom. Mange unge likar godt å lesa skjønnlitteratur på engelsk, og biblioteket skaffar titlane via fjernlån. Ragna Helene ser at mange unge no les like fort og godt på engelsk som på norsk, og ho trur ikkje at dei dermed vert dårlegare i norsk.

Utlånsstatistikkane for Kvam bibliotek viser vekst i talet på både lånarar og utlån i 2024. Tendensen i store delar av landet er motsett. Mange lasta ned låneappen til biblioteka, Bookbytes, men diverre har denne appen noko avgrensa tilbod fordi lisensane er dyre, og biblioteka har knappe ressursar. Også lydbøker er i vinden, seier Ragna Helene. Gode lesarar nyttar seg av tilboda på både nett og papir.

Kvam bibliotek har byrja med eit nytt sosialt tilbod som heiter «Les i lag», ein variant av det engelske «Shared reading». Folk samlar seg rundt eit bord for å lesa høgt og snakka om det dei les. Gruppa må vera så liten at alle kjem til orde, og difor har Ragna innført påmelding til lesestundene.

– Dette opplegget viser tydeleg korleis ein tekst kan tolkast ulikt og resultera i gode samtalar. Eg lærer noko nytt kvar gong. Det er så kjekt!

Rett yrkesval

Ragna Helene hadde ikkje vore på eit bibliotek før ho var ti år. Då tok ei veninne henne med på biblioteket i Norheimsund og viste henne «Mio, min Mio» av Astrid Lindgren.

– Besøket vart skjelsetjande for framtida mi!

Sidan var ho aldri i tvil om yrkesvalet sitt, og ho kom inn på bibliotekhøgskulen i Oslo etter gymnaset. Studiet er treårig, og ein kan velja folkebibliotek eller fagbibliotek. Ragna Helene var klar på at folkebibliotek var det rette for henne.

– Det var eit vanvitig keisamt studium! Tenk å sitja heile dagane og katalogisera bøker etter pirkete reglar. Deweys system og arkivering er turt stoff!

Ragna Helene seier ho heldt ut keisemda fordi ho stortreivst i praksisperiodane på folkebibliotek. Som nyutdanna og nygift flytta ho heim til Kvam og fekk jobb som biblioteksjef i Samnanger i 1996.

– Det var nifst å vera sjef, utan kollegaer og utan røynsle. Å setja opp budsjett var det aller verste!

Ho seier ho kjende på forventningar frå gamle damer med stor leserøynsle. Dei gledde seg over å ha fått ein utdanna fagperson inn i biblioteket, medan Ragna Helene kjende seg usikker og lite kompetent. Heldigvis fekk ho god hjelp av ein erfaren bibliotekar på Os og fann seg til rette litt om senn. Etter nokre år i Samnanger fekk ho jobb i Kvam, og her har ho budd og arbeidt nesten heile tida etter at ho vart ferdig utdanna. Det har ho tenkt å halda fram med.

Litteratur og musikk

Også på fritida held ho på med bøker. Ho har eit lass liggjande heime og trivst når ho kan kroa seg i sofaen med varm te og ei god bok. Ho les både bøker som vert rekna som smale, og dei som sel seg sjølve. Ein finn kvalitetsbøker innan alle sjangrar, seier ho. I tillegg til interessa for litteratur har musikk ein stor plass i hjarta hennar.

– Eg er altetande, men jazz er lidenskapen.

Stemma er det einaste instrumentet hennar. To gonger for året går ho på jazzkurs hjå den profesjonelle jazzsongaren Nina Pedersen, som held kurs i Jondal og gjev individuell hjelp på masterklassenivå.

– Det er kjempeskummelt og kjempekjekt!

Ragna Helene har også sunge i ulike kor, og for tida held ho seg til det vesle damekoret TeKlang. Ho er oppvaksen i ein musikalsk familie, har vore gift med ein musikar, og har tre vaksne søner som alle held på med musikk, den eldste på profesjonelt nivå, dei to andre på hobbybasis.

– Vener kan vera nære

– Då eg budde i einebustad, tykte eg at eg høyrde forfallet i huset når eg sette meg ned og skulle lesa og kosa meg. Alltid var det noko som burde vore gjort, og som eg ikkje fekk til.

Ho seier at ho ikkje er handy, og heller ikkje flink med hagearbeid. Då ho vart skild, og borna vaks til, selde ho einebustaden og kjøpte seg leilegheit. Dei tre sønene er nesten ute av reiret, berre den yngste bur periodevis heime. Ragna seier at ho er veldig sosial, men har også bruk for å vera åleine når ho treng lada batteria.

– Dei som har godt forhold til slektningane sine, er heldige, men vener kan vera like nære som familie. Det viktigaste er å ha nokon rundt deg som du er trygg på.

Ho har god kontakt med foreldra, som no bur i nærleiken. Ragna Helene har skåpet fullt av heimestrikka genserar frå dei flittige hendene til mora, Astri. Sidan Ragna Helene er så glad i fargar, får ho ofte plagg med mora sine sjølvkomponerte mønster, laga av garnrestar.

– Fargane skapar godt humør, og det smittar over på andre, både på jobb og elles.

Frå publikum på biblioteket får ho ofte positive kommentarar for fargerikdomen sin. Ho sjølv er ikkje glad i strikking.

– Handarbeid får fram det verste i meg! Eg blir sint når eg ikkje får til noko med ein gong.

Glede og fellesskap som drivkraft

«Sjukt positive», seier folk om listene som Ragna Helene ofte legg ut på facebooksida si. Mange lurer på om innhaldet er ekte, eller om ho berre tullar. Ho forsikrar om at dei er uttrykk for ekte glede.

– Eg kjenner meg ofte lukkeleg, og eg er heldigvis fødd med eit lyst sinn. Når eg skriv slike lister, kjenner eg meg glad.

Ho har øvt seg på å vera positiv og blid sidan gymnastida, seier ho. Då innsåg ho brått at me alle ofte klagar over bagatellar, slik som dårleg vêr eller mykje lekser.

– Det ein øver på, vert ein god til! I tunge periodar, som eg også har hatt, har eg fokusert på gleda og passa på at ho ikkje forsvinn.

Av faren, Hans, har ho lært å ta gledene på forskot og ikkje lata problem gå ut over humøret. Ho seier at dei tilsette ler mykje på jobb.

 – Alle som kjem inn på biblioteket, er blide med oss, og då er det lett for oss å vera glade.

Bibliotekarane passar på å eta lunsj saman, og stundom les dei høgt for kvarandre i pausane. Siri Øverland er ein kløppar til å laga uhøgtidlege kvissar, seier Ragna Helena.

– Eg mistrivst viss eg ikkje er blid. Det er så viktig å vera bevisst på kva som gjev oss glede og energi både på jobb og i fritida.