Rampenissen skapar julekaos hos stadig fleire

Smakar julekakene bittert? Har tannkremen på mystisk vis blitt til kaviar? Eller har ting forsvunne i lause lufta? Då har kanskje rampenissen vore på adventsbesøk.

Juletradisjonar er ikkje berre gåver, god mat og tid med familien. Også mystikken har ein sentral plass i julefeiringa vår. Julenissen kan komme i mange former og fasongar – og dei siste åra har fleire og fleire fått besøk av det siste tilskotet i nissefamilien: Rampenissen.

– Rampenissen stammar frå ei bok skriven av Carol Aebersold og dottera Chanda Bell i 2005. Boka handlar om korleis «The elf on the shelf», som er det engelske ordet for rampenissen, dukka opp i huset deira etter thanksgiving kvart år. Han spionerte på barna for å sjå kven som var snille og kven som var slemme. Deretter rapporterte han tilbake til julenissen, fortel førsteamanuensis Ragnhild Laird Iversen ved Institutt for kultur, religion og samfunnsfag på Universitetet i Søraust-Noreg (UNS) til Nynorsk pressekontor.

Frå å vere ein figur som spionerte og rapporterte, utvikla det seg gradvis til at rampenissen blei ein meir aktiv figur i hushald og barnehagar. Observatørrolla blei bytt ut med ei vennleg sabotørrolle.

Promp på glas

Det var tilbake i 2019 at religionsforskar Iversen første gong blei kjent med rampenisse-fenomenet. Då tok ho doktorgrad på religion i barnehagen og korleis den påverkar samspelet mellom barn. Ho var observatør i ein barnehage over ein lengre periode – og mot slutten av november skjedde det noko.

– Då dukka rampenissen, som eg ikkje hadde høyrt om før, opp. Han «flytta» inn på dei tre avdelingane eg var på. Barna var opptekne av å vise meg han og fortelje kven han var. Nokre snakka om at han gjorde rampestrekar, medan andre sa at han berre var ei dokke. Gjennom adventstida såg eg korleis dei vaksne arrangerte rampestrekar for å overtyde barna om at rampenissen var reell, fortel Iversen.

Mellom anna såg Iversen korleis eit glas som rampenissen hadde fylt med promp, skapte både begeistring og avskrekking.

– I samlingsstunda opna dei tilsette glaset med masse teatralske fakter. Dei demonstrerte korleis det stinka. Så sende dei det rundt og barna fekk lukte. For meg verka det som ei keisarens nye klede-framstilling. Ein god del av ungane syntest det lukta forferdeleg, men ein vart skuffa fordi det lukta peparkaker. Eg var litt spent sjølv då eg fekk glaset, men eg hadde jo same opplevinga som det eine barnet – at det lukta peparkaker.

– Barn er ikkje lettlurte

Etter kvart som rampenissen gjorde meir og meir ut av seg, blei fleire og fleire av barna i barnehagen overtydde om at fenomenet var ekte. Det blei òg sett opp ei rampenissefelle.

– Ein pedagog i barnehagen gjekk saman med dei eldste barna og laga ei felle der dei skulle lokke fram rampenissen med ostepop og filme det heile. Dei vaksne fekk laga ein film der ungane faktisk såg rampenissen ta ostepopen. Eg opplevde det som det punktet i prosessen der tvilarane blei overtydde om at dette var ekte, seier Iversen.

Det skulle altså ganske mange materielle og fysiske bevis til for å overtyde majoriteten av ungane om at rampenissen var ekte vare.

– Vaksne har ein tendens til å tru at barn er veldig lettlurte, men det er slett ikkje tilfelle. Det ville derimot vore veldig rart om barna ikkje trudde på desse figurane. Dei får konkrete vitnesbyrd frå vaksne dei stolar på. Dei ser konkrete materielle bevis og ting som skjer i det viktige sosiale miljøet sitt. Det rasjonelle er jo faktisk å bli overtydd om realiteten i desse vesena, seier Iversen og legg til:

– Det store spørsmålet er vel eigentleg kvifor vi vaksne synest det er så morosamt å overtyde barn om at slike finst. Det ville vi jo aldri gjort med religiøse skikkelsar – med mindre det var nokon vi trudde på sjølve.

Skaut fart frå 2012

Ragnhild Laird Iversen har òg sett på når rampenissefenomenet for alvor byrja å skyte fart her heime på berget. Trass i at den amerikanske boka kom allereie i 2005, var det få spor av rampenissen i Noreg dei første åra etter lanseringa.

– Eg gjorde eit databasesøk i Retriever (arkivteneste for medieoppslag, red. merknad) for å sjå på omtalen av rampenissen i norske medium. Han er berre nemnt to gongar før 2012. Det var same året som butikkane i Noreg byrja å selje hobbysett med huset til rampenissen. I åra etter auka talet på treff. Det blei òg posta fleire og fleire idear til rampenissestrekar i foreldreforum og barnehagegrupper. I 2019, då eg skreiv artikkelen, var det 73 omtalar av rampenissen i ulike aviser.

Og utviklinga stoppa ikkje der …

– Det er fem år sidan, og no er rampenissen overalt, konstaterer Ragnild Laird Iversen.

(©NPK)