Renter for dummies

Dei siste åra har renta i Noreg vore mykje høgare enn det folk tidlegare har vore vande med. Mange land har begynt å kutte renta, men vi ventar framleis spent på nedgang. Kva tid kuttet kjem avheng mykje av den norske krona, ifølgje økonomar. Ein av dei meiner tida er moden for å byte valuta.

– Det er to ting som i hovudsak bestemmer rentenivået: økonomisk vekst og inflasjon, seier sjeføkonom Jan Ludvig Andreassen i Eika Gruppen til Nynorsk pressekontor.

Inflasjon

Renter heng tett saman med inflasjon. Inflasjon betyr prisstiging i eit samfunn over tid. I Noreg har vi eit inflasjonsmål på to prosent. Det betyr at prisveksten i samfunnet ideelt sett bør vere to prosent over eitt år. Inflasjonen dei siste åra har vore høgare, og ein har difor halde renta høg for å nå inflasjonsmålet.

– Dersom det er utsikter til at inflasjonen går opp, så vil renta bli sett opp for å bidra til at prisstiginga etter kvart skal komme ned til 2 prosent igjen. Sentralbankane prøver samstundes å sørgje for at flest mogleg er i jobb. Ofte er ikkje desse to måla i konflikt med kvarandre. Ofte kan ei svak økonomisk utvikling og ein auke i arbeidsløysa føre til at inflasjonen fell. Då kan sentralbanken senke renta for å få arbeidsløysa ned igjen og inflasjonen opp tilbake til målet, seier sjeføkonom Bjørn-Roger Wilhelmsen i Nordkinn Asset Management.

Lågare rente fører normalt sett til auka forbruk, at fleire kjem i jobb, og at prisar og lønningar stig raskare.

– Andre gonger kan det vere ein konflikt mellom målet om å halde veksten i økonomien god og inflasjonen låg. Da må sentralbankane prøve å sette ei rente som balanserer desse omsyna, seier Wilhelmsen.

– Låg arbeidsløyse gjer at renta kan haldast høg, og at ein kan prioritere inflasjonen, opplyser seniorøkonom Knut A. Magnussen i DNB til Nynorsk pressekontor.

Krona må på rett kurs

Inflasjonen i Noreg er no på veg tilbake til det ønskte nivået på to prosent, og mange ventar difor at det snart vil bli kutt i renta. Det er likevel ein annan faktor som har vist seg å vere avgjerande, nemleg den svake norske krona.

– På kort sikt vil ei høg rente bidra til ein sterkare kronekurs. Det vil seie, det hjelper ikkje at den norske renta er høg dersom renta også er høg i andre land. Det er differansen som er viktig. Er renta høgare i Noreg enn i andre land, blir det meir attraktivt å plassere pengar i norske kroner – og ein større etterspurnad bidreg til at krona styrkjer seg, seier Wilhelmsen i Nordkinn.

Han peikar på at det på lengre sikt er andre forhold som vil påverke kronekursen meir enn renter.

– For eksempel vil vedvarande høg produktivitetsvekst vere positivt for den norske krona. I tillegg vil «byteforholdet med utlandet» – det vil seie prisane på varer vi eksporterer samanlikna med prisane på varer vi importer – påverke valutakursen på lang sikt.

Rett medisin?

Jan Ludvig Andreassen i Eika Gruppen meiner høg rente ikkje lenger er rett medisin for å få krona på rett kurs.

– Renteforskjellar mellom land har vore den einaste store forklaringa på svak kronekurs. Dei seinare åra har ikkje differansen mellom renta vår og andre land si rente hatt særleg innverknad på krona. Det er store renteforskjellar mellom Noreg og land i EU – likevel har vi svak krone, seier han.

Difor har Andreassen komme fram til ei løysing få andre snakkar om.

– Forskarane seier at det ikkje finst ei god forklaring på den svake krona. Då har eg komme til den konklusjonen at vi burde kvitte oss med krona og ta i bruk euro. No set ein opp renta berre for å skade folk, og utan at det hjelper på krona. Dette er dessverre ikkje ein debatt ein gong. Eg står nok ganske aleine om å meine dette, seier han.

Vi er redde for mangt og mykje i Noreg. Nordmenn fryktar nok kor omfattande det blir, men i realiteten er det ikkje vanskeleg. Vi er eit lite land og hadde klart overgangen om vi ville.

Sunn rente

I dag ligg styringsrenta på 4,5 prosent. Førre gong renta var så høg var i 2002. Sjølv om mange er frustrerte over renteaukane dei siste åra, er det ikkje nødvendigvis negativt at renta er høg.

– Høg rente kan vere eit sunnheitsteikn. I ein situasjon der arbeidsløysa er uvanleg låg og forbruksveksten veldig høg, så kan sentralbankane velje å auke renta for å prøve å dempe presset i økonomien og dermed hindre at inflasjonen blir for høg. I dag har vi ein ganske svak vekst i norsk økonomi, så den høge renta er ikkje opplagt eit sunnheitsteikn no. Renta er ikkje høg fordi norsk økonomi i dag er veldig sterk, men fordi sentralbanken ønskjer å få ned inflasjonen, seier Bjørn-Roger Wilhelmsen.

Kronekursen fører altså til uvisse rundt rentevala Noregs Bank vil gjere. Fagekspertane er noko usamde.

– Eg held på at vi kjem til å få eit førjulskutt og fire rentekutt i 2025, men det avheng av at krona styrkjer seg til saman ti prosent, og det har vi ikkje sett snurten av at ho kjem til å gjere, seier Andreassen i Eika Gruppen.

Både Knut A. Magnussen i DNB og Bjørn-Roger Wilhelmsen i Nordkinn trur vi må ut på nyåret før første kutt kjem.

– Vi trur første rentekutt kjem i mars 2025. Deretter blir det to kutt til det året, og to til i 2026, seier Magnussen.

– Eg trur Noregs Bank mest sannsynleg ventar til etter nyttår, anten i januar eller kanskje mest truleg i mars, før renta blir sett ned, seier Wilhelmsen.

(©NPK)