Kommunane er ikkje klare for tøffare sommarvêr

Ekstremvêr i form av flaum, jordskred og styrtregn kjem til å råke norske lokalsamfunn oftare i åra som kjem, og spesielt på sommaren. Det hastar å førebu seg, men Riksrevisjonen rettar knusande kritikk mot beredskapsarbeidet til både sentrale og lokale myndigheiter.

«Undersøkinga viser at myndighetene mangler kunnskap om hvor utsatt eksisterende bebyggelse og transportinfrastruktur er for naturfare ved framtidige klimaforhold.»

Det skriv Riksrevisjonen i dokumentet som omhandlar arbeidet som er gjort med å tilpasse infrastruktur og busetnad for meir ekstremvêr.

Dei peikar på at den manglande kunnskapen gir risiko for at det ikkje blir sett i verk naudsynte førebyggjande tiltak. Riksrevisjonen skriv òg at myndigheitene manglar oversikt over kor langt Noreg har komme i arbeidet med klimatilpassing, og at samordninga mellom nasjonale myndigheiter er for svak.

– Dette er alvorleg, og det kan gå ut over tryggleiken til folk, sa riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen til NRK like etter at rapporten var klar tidlegare i år.

Skummelt sommarregn

Norsk Klimaservicesenter, som er eit samarbeid mellom Meteorologisk institutt, NVE, Norce og Bjerknessenteret i Bergen, har jobba tett på klimaendringane og følgjene dei kan få for norske lokalsamfunn.

– Vi produserer klimaframskrivingar lokalt i Noreg. Mellom anna gjennom fylkesvise klimaprofilar. Vi gir òg tilrådingar om klimapåslag for flaum og kraftig nedbør for å dimensjonere infrastrukturen vår for å tole meir flaum og store nedbørsmengder, seier leiar Anita Verpe Dyrrdal i Norsk Klimaservicesenter til Nynorsk pressekontor.

Dei siste åra har vi sett fleire lokalsamfunn bli utsette for kraftige regnskurar. Det har fleire stadar ført til store skadar både på bygningar og infrastruktur.

– Vi forventar ein endå større auke i det vi kallar styrtregn, som vi har hatt ein del av i det siste. Styrtregnet kjem ofte på sommarhalvåret og er ofte knytt til høg temperatur, fortel Dyrrdal.

Førebels er det utfordrande å varsle nøyaktig kvar og når styrtregnet vil komme.

– Det er noko ein heile tida jobbar med å forbetre modellane på. Utfordringa er at det oppstår ganske plutseleg, og det er av veldig lokal art. Vi samanliknar det ofte med ein kjele med vatn som vi set til koking – vi veit det kjem til å koke, men vi veit ikkje når og kvar boblene kjem. Det er den typen oppførsel desse byene har, seier Dyrrdal.

Kysten hardare råka

Trass i at ein ikkje veit kvar og når styrtregnet vil komme, kan ein peike på større geografiske område som er meir utsette.

– Sidan styrtregn er knytt til temperatur ser vi oftare den typen byenedbør langs kysten i sør. Desse systema oppstår ofte kystnært eller i nærleiken av vatn- sidan fukt er ein viktig drivar, fortel Dyrrdal.

Bratte område og tettbygde strøk er dei områda som vil bli hardast råka av styrtregnet.

– I bratte område kan regnet føre til jordskred og i tettbygde strøk, kor vi har bygd ned naturen til fordel for mange tette flater, har ikkje vatnet nokon stad å komme seg unna. Det gjer at dei områda er ekstra sårbare for flaum etter denne type hendingar, seier servicesenterleiaren og peikar på at òg infrastruktur, vegar og jernbane er truga av styrtregn.

Forsking på fleire frontar

Nokre av dei som har forska på klimatilpassing, meir ekstremvêr og følgjene dette vil få for bygg og infrastruktur, er senteret Klima 2050.

– Vi er eit senter for forskingsdriven innovasjon. Vi har eit mål om å få fram løysingar, teknologi og prosessar som gjer at vi reduserer samfunnsrisikoen knytt til klimaendringar og spesielt til aukande grad av nedbør, seier Berit Time i Klima 2050 til Nynorsk pressekontor.

Klima 2050 blei etablert i 2015. Time fortel at det sidan då har blitt langt meir medvit rundt klimatilpassing. I dag opplever dei at både kommunar, næringsliv og privatpersonar tar kontakt for rettleiing. Spesielt merkar dei at kommunar som har vore utsette for ekstremvêrhendingar har auka merksemd på problematikken.

– Det heiter jo at brent barn skyr elden. Kommunane som har opplevd dette er ute etter rettleiing og metodar og måtar å løyse ting på, seier Time.

Enormt ansvar

Det er kommunane som i all hovudsak har ansvar for arbeidet med klimatilpassing. I samband med rapporten sin gjennomførte Riksrevisjonen ei spørjegransking blant norske kommunar. Den viste at dei fleste kommunane belyste naturfare og vurderte om infrastruktur og busetnad var sårbar for naturfare, i heilskaplege risiko- og sårbarheitsanalysar, strategiske planar og arealdelane i kommuneplanane. Men det mange kommunar ikkje gjer, er å vurdere naturfare og sårbarheit i lys av klimaet vi får i framtida.

Berit Time trur ansvaret kommunane har kan vere krevjande for mange.

– Dei har eit kjempestort ansvar. Det er noko vi opplever at mange generelt synest er vanskeleg. Det kostar pengar og det krev arbeidskraft og ressursar. Ein skal ha kunnskap om kva som har effekt og kva som ikkje har effekt. Det er eit krevjande mandat, avsluttar ho.

Treffsikker rapport

Kommunesektorens interesseorganisasjon KS meiner klimatilpassing må høgare på dagsordenen både nasjonalt og lokalt.

– Vi er overtydde om at Riksrevisjonen peikar på heilt sentrale ting. Det er behov for å løfte klimatilpassing. Utfordringane og løysingane for å gjere oss meir robuste for klimaendringar må prioriterast, seier områdedirektør for samfunn, velferd og demokrati Helge Eide.

Han peikar på at midlane som er sett av til NVE for å sikre flaum- og rassikringstiltak, er for små og at dette set kjeppar i hjula for kommunane.

– Difor må mange kommunar vente lenge på å få gjennomført heilt naudsynte tiltak, seier Eide.

Både KS og andre har gjennomført undersøkingar blant kommunane som viser kva faktorar som er mest utfordrande for kommunane i klimatilpassingsarbeidet.

– Vi veit frå undersøkingar at utfordringane utover økonomi er kompetanse og kapasitet, fortel Eide.

Like etter at rapporten frå Riksrevisjonen låg føre, sa statssekretær Kjersti Bjørnstad (Sp) i Kommunal- og distriktsdepartementet at regjeringa ville komme med ei stortingsmelding om klimatilpassing. Eide meiner det er ein god start, men langt frå nok.

– Det er positivt det, altså, men det er klart at stortingsmeldingar kjem det massevis av. Det vil ikkje i seg sjølv ikkje vere tilstrekkeleg, men det er positivt, avsluttar områdedirektøren.

(©NPK)