Ungdomshallen 1920–2020

Ungdomshallen har vore ein del av vårt liv som har vakse opp og levd i Norheimsund. Det vil seia at det alltid har vore to grupper i Norheimsund. Dei som var strengt kristne og dei som var meir frilynde og hadde ei meir ljos kristentru.

Norheimsund Ungdomslag, som vart skipa i 1893, brukte skulehuset på Norheim som møtelokale dei fyrste åra. Etter nokre år ville nokon setja opp skodespel, og då måtte dei ha scene, og dristige menn byrja å samla pengar til Ungdomshus. Gåvene som muna mest, var 5000 kroner frå Konsul Wiese, Gimle, 2500 kroner frå skipsreiar Amund Handegaard og 1500 kroner frå utskriftsformann O. Sunde. Men mange gav pengegåver i Norheimsund krinsen til dette tiltaket. Det var langt frå ord til handling den tid òg, og huset var fyrst ferdig til opningsfest nyttårskvelden 1920.

Magnus Dagestad (1865–1957) hadde teikna bygget. Han kjempa heile livet for den norske byggjekunsten.

Nyttårskvelden kom og høgtidsstemte gjester hadde møtt opp. Bygget var så bra at det var eit av dei flottaste ungdomshusa på den tid. Prost J.A.B. Christie heldt vigsletale og sokneprest Realf Ottesen spela piano. Grunnen til at desse åndelege personar var positive til å tala i eit ungdomshus var at dei ville prøva å knyta band til ungdomen i bygda. Og dei følte at dei hadde lukkast då dei såg frilynde ungdomar i kyrkja. Men utviklinga seinare med å skipa til folkeviseleik og endå verre, dans til orkester og at folk var rusa, likte dei lite.

Ungdomshallen var komen på plass og kvardagen byrja. Fleire hadde gjeve store pengegåver, andre betalt renteutgifter på lånet. Men for å betala ned på lånet, laga dei korgaleikar. Korgaleik det var at damene hadde med seg korger med mat. Korgene vart selde på auksjon, utan det vart opplyst kven som eigde korga. Men det hende at jenta merkte korga og gav ein gut ho likte, tips om korleis korga såg ut, slik at han kunne få både korga og jenta. Men andre gutar kunne lukte lunta og baud over den utkåra, slik at prisen på korga kom opp i ein bra sum. Inntekta gjekk til laget, og kanskje guten fekk jenta? Det vart og laga til marknader, skodespel og dans. Med dansen følgde eit problem: «Rusa personar stipla hugnaden.» Eit anna problem var røyking. Formannen i laget, Gunnar Sandvin, fekk laga ordensreglar. Ein av dei var: «Me vil ha sømd, orden og høvisk framferd.» «Forbode å visa seg påverka av alkohol og å sputta eller kasta tobakksrestar rundt omkring.»

På 1930-talet kjøper styret filmapparat, og ei ny tid startar. Hollywood sine store stjerner kom på lerret i Norheimsund. Me kan tenkja oss at det var stort. Men det vart òg spela veldig mange skodespel i tida etter hallen vart opna. Det var ein imponerande frivillig innsats for å få dette til. Eit namn som må takast fram både når det gjeld skodespel og få laget til å byrja med filmframsyning, var Jørgen Vikør. Andre ivrige var Gunnar Sandvin, Brigt Tolo og Ingalf Tolo. Seinare i soga om Ungdomshallen gjorde barnebarnet til Brigt, Frode Tolo, ein kjempejobb i fleire tiår.

Krigen kom i 1940 og det vart ulovleg å samlast på festar og dansar. Fridtjov Utne fortel i boka «Kvam i krig» at det einaste som var tillate, var folkeviseleik. Sundagskveldane var det leikarring i Ungdomshallen, og det var stuvande fullt. Folk kom frå heile Kvam og samla i tre–fire ringar. Når alle trødde i takt eller hoppa samstundes, var det eit under at golvet heldt! Det same lurte me òg på i 60-åra, då me dansa og hoppa jenka eller då Åge Aleksandersen og dei andre storgruppene var på besøk på 70–80-talet. Men bygget må vera godt bygt, for det står stolt den dag i dag. Golvet fekk hard medfart under krigen, då tyskarane brukte hallen og trampa med jernbeslåtte støvlar.

Hallen vart også brukt til turn og friidrett. Den 23. april 1938 vart det skipa til kvammameisterskap i innandørs friidrett i Ungdomshallen. Stille høgde og høgde med fart. Stille lengde vant Oddmund Soldal frå Øystese med 3,03 meter. Om kvelden var det marknad og premieutdeling.

Fredstida kom og dansen gjekk vidare på lokalet. Men i 1951 var salen under stor vøle. Det vart lagt nytt golv oppå det gamle. Det kom nye stolar og lokalet vart måla.

Det vart spela trekkspel, gitar og fele då folk tok på seg finkleda om laurdagen for å gå på dans i Ungdomshallen. Men 60-åra kom med nye tonar og klesmotar. Piggtrådmusikken kom for fullt. No vart det swingdans og popmusikk i staden for reinlendar og vals. I starten var det lokale grupper som spela for eit begeistra publikum. Dei lokale gruppene gav seg kring 1970 på grunn av militærteneste, utdanning eller kvinnfolk.

Ungdomshallen var ein plass der ein kunne treffa det motsette kjønn og kjærleiksloger blussa opp. Klara Unneland frå Haus hadde ferie frå Janusfabrikken sommaren 1938. Ho var på sykkeltur i Norheimsund med ei venninne og slo opp telt. Dei gjekk på dans i Ungdomshallen, og der trefte Klara ein mann som heitte Lars Valland og dei fekk god kontakt. Dei gifta seg i 1940 og fekk tre gutar. Den yngste kalla dei Håkon. Men det heile starta i Ungdomshallen.

Heidi Rasch-Halvorsen Tveitt fortel at ho var på nyttårskarneval i Ungdomshallen i 1967. Ho hadde på seg eit antrekk frå 1930-talet. Der trefte ho Haoko Tveitt, og livet vart aldri som før. Mykje kjærleik, sorg og glede. Men ho gløymer ikkje den nyttårskvelden i 1967. Det er sikkert hundrevis som har tilsvarande historier.

På 1970- og 1980-talet var det mange store grupper som kom til Ungdomshallen. Kan nemna Stavangerensemblet, Difference, Mods og Åge Aleksandersen. Artistane likte seg i Ungdomshallen. Det var kjempestemning med mykje meir folk enn det huset var skapt for. Folk spreidde seg litt både oppe og i underetasjen. Dei som var nede, såg at golv og bjelkar bevega seg, men heldigvis gjekk det bra.

Filmframsyning var populært på tidleg 60-tal, fjernsynet var ikkje heilt kome i gang. Det var lydfilmavis ein gong for veka. Billetten kosta 50 øre. Fyrste vaksenfilmen eg lurte meg inn på, var ein film med sexsymbolet Jayne Mansfield. Den dristigaste scena var at ho låg i eit rosa badekar i bikini. Seinare kom sengekantfilmane frå Danmark. Då dei sløkte lyset rett før framsyninga, kom nokre vaksne menn snikande inn med frakk og kragen slått opp.

Ungdomshallen var ein møteplass. Kva filmen heitte, var ikkje alltid så viktig. Eg huskar eg og kameratane såg «Vildanden» av Ibsen. Men kameratane mine var svært morosame og kalla filmen «Valdanden».

I underetasjen i Ungdomshallen var det kjøken og festlokale, men tidene forandra seg og nokre unge gutar laga ungdomsklubb i kjellaren i slutten av 1960-åra. Asbjørn Botnen ein var sentral person i denne perioden. Dette kan ein lesa meir om i boka « Då piggtrådmusikken kom til bygda vår». Seinare vart klubben kalla Trollhola og var eit samlingspunkt for ungdomar frå heile Kvam.

Men no hadde dei byrja med diskotek på Norheimsund Fjordhotell, og ungdomane trekte dit. Det vart mindre aktuelt med dans på lokalet. Merethe Gauden var kinosjef frå 1988 til 1996. Ho var med og starta Kvam Filmklubb saman med fleire frå Hardanger Fartøyvernsenter sitt miljø. Merethe fekk vita at ein kino i Bergen skulle skifta kinosete som dei kunne kjøpa til ein bra pris. Fordi dansen på lokalet hadde stagnert, vart tanken på å bygga amfi i Ungdomshallen diskutert og vedteken. Og med dyktige snikkarar frå fartøyvernsenteret i filmklubbstyret fekk dei amfiet på plass etter litt problem. Hausten 1989 var det opning med filmen «Dykket».

Då Merete gav seg som kinosjef i 1996, overtok Kvam herad ved kulturkontoret og Mary Ann Sørheim. Det er gjort mykje godt arbeid dei siste åra med vedlikehald. Utanom kinodrift er det ungdomsbase i kjellaren kvar torsdag.

Men mange unge i dag samlar seg i private hus, eller dei er på rommet sitt og gama eller kva det heiter. For hundre år sidan måtte dei ut for å møta andre ungdomar. Men eg er imponert av den dugnadsånda som var før i tida. Dugnad for å laga til skodespel, marknad og dans.

Men positive ting er at Kvam Filmklubb er aktiv. Og dei som jobbar med ungdom i dag, er kreative for å aktivisera dei til å bruka lokalet. Blant anna er det ein kunstnar som er med i miljøet i Ungdomsbasen. Kanskje ungdom har behov for å koma seg ut når pandemien ein gong roar seg?

Kjelder:

«Norheimsund Ungdomslag gjennom 60 år»

«Kvam i krig»

Merethe Gauden