Allsidig rektor for ung kultur

Du kan gje Rolf Kristoffer Seldal nær sagt kva som helst instrument utan frykt for ulydar.

Gry Svartveit
redaksjon@hf.no

Seldal har undervist i musikk jamt og trutt sidan han var 12 år. Mangt har endra seg sidan då. Korleis var det å vere frilansmusikar i førre tusenår? Kva slag musikksjangrar kan ein spele på vaskebrett? Kva meiner ein med «Wow-Faktoren»? Og kvifor stuper salet av gitarar? Kva meiner kulturskulerektoren i dag?
- Kulturskulen si oppgåve er å utdanna både utøvarane og konsumentane for framtida. Me skal sørva ungdomen og kulturen i Kvam, og gi alle bakgrunn for å setja endå større pris på estetiske opplevingar, fortel kulturskulerektoren.
- Kultur vert viktigare og viktigare i samfunnet og har større sysselsetjing enn nokon gong, relativt sett. Og dette er bra! Forbruket vårt bør jo dreiast mot bruk av opplevingar, heller enn mot auka bruk av materielle ting. Ein bør heller gå på ei kunstutstilling, danseoppleving eller ein konsert enn å kjøpa ei ny jakke kvar månad. Det er miljøvenleg og berekraftig, og det er bra for helsa vår - ikkje minst for den mentale helsa.
Kvam kulturskule har 341 elevar og 26 lærarar fordelte på 30 ulike fag og dei fem skulekrinsane i heradet. I 2004 var talet 240 elevar. Elevrekorden, fordelt på 540 elevplassar, hadde kulturskulen i 2011. Då fekk heile 70 elevar opplæring i gitar og 17 opplæring i elektrisk bassgitar. I inneverande skuleår er elevtala i same disiplinane tilsvarande 24 og 3 elevar. Statistikken frå Grunnskolens informasjonssystem (GSI) syner at nedgangen gjeld heile Noreg.

- Musikkmagasina og dei som sel instrument, fortel at salet av gitarar stupar. Dyre gitarar vert framleis selde, men den totale salsmengda er mykje mindre enn tidlegare, seier Seldal.
Seldal undrast om det er slik at ungdomane i dag har andre idol enn tidlegare. Ein ser ikkje lenger så ofte band eller musikkgrupper der det vert traktert instrument - slik det var vanleg tidlegare med til dømes The Beatles og The Rolling Stones. I dag er det soloartistar, eller band med ein frontfigur, ein finn på hitlistene. Dagens musikarar lagar oftast musikken sin med dataprogram, kanskje åleine på guterommet.
- Kan det vera at born og unge ikkje lenger identifiserer seg med utøvarane? spør Seldal.
For kort tid sidan publiserte NRK ei undersøking av skjermbruken i ein 8.-klasse. All aktivitet på skjerm vart registrert. Dei samla tala viste at ungdomane i gjennomsnitt dagleg spanderte 5 timar og 51 minutt på ein eller annan skjerm.
- Ein kan spørja om skjermane har overteke for mykje av tida til dei unge, meiner Seldal.

Seldal er oppvaksen på Høle, eller «porten mellom Ryfylke og Jæren», som han kallar den tidlegare kommunen i krysset mellom Lysefjorden og Høgsfjorden. I dag er Høle ein del av Sandnes kommune.
- I årskullet mitt var det éin gut på Høle, og det var meg, fortel 50-åringen.
Han er omtrent fødd og oppvaksen i Høle skulekorps, brassbandet som morfaren starta. Åtte år gamal fekk Seldal etter aspirantkurs med blokkfløyteopplæring gå vidare på althorn. Dirigent Dagfinn Grønneberg var både nyutdanna og dyktig, og fekk korpset til å verta veldig bra. Med tanke på rekrutteringa fekk Seldal tidleg opplæring i slagverk. Den Ungarn-ætta læraren Barna Palko arbeidde metodisk og grundig, i musikkmiljøa i Sandnes og Stavanger.
- Han var fantastisk! Begge desse lærarane skal ha ei stor takk! Dei har betydd mykje for meg og vore med og forma livet mitt.
Unge Seldal var snart i gang med å samla ulike typar musikkinstrument og utstyr for å innreia studio heime i kjellaren. I ungdomsskuletida vart det gitarspeling og song i band med jamaldringar. Frå 9. klasse spela dei til dans. Etter kvart vart det tuba, kornett og musikklinje i vidaregåande skule, nærare bestemt ved Sandnes vidaregåande skule. Han valde den fyrste såkalla utøvande musikklina i landet, med slagverk som hovudinstrument og 15 timar musikk kvar veke. I tillegg var det øvingar, seminar og spelejobbar på fritida.

- Foreldra mine køyrde meg rundt på speling og instrumentkjøp i heile Rogaland fylke i fleire år.
Seinare i livet har Seldal både selt og kjøpt instrument. Ein marimba (stort og kostbart slagverksinstrument, journ. merknad) stod høgt på ynskelista då han hadde lagt bak seg fyrstegongstenesta i Hans Majestets Kongens Garde i 1989. Han minnest eit fint år i Garden, der i alt 54 unge menn med felles musikkinteresse var samla i gode system og tradisjonar. Det var speling i inn- og utland. Av og til kunne ein nesten koma i nærleiken av ei slags popstjernekjensle.
- Eit kjekt minne frå ein turné på Nordvestlandet er at me fekk nydelege laksemiddagar kvar dag. Det hadde visst oppstått «lakseberg» på grunn av eksportproblem av eit eller anna slag, minnest Seldal.
Gjennom heile 90-talet arbeidde Seldal, i tillegg til å studera, mykje frilans som utøvande musikar. Tidvis hadde han stillingar i Forsvarets Musikkorps Vestlandet, Bergen Filharmoniske Orkester og Bergen Musikkskole. Det var teater, revy og konsertar, og ofte berre to-tre frihelgar i året. Han trivst med nær sagt alle stilartar, særleg jazz, folkemusikk og klassisk musikk. Med ulike ensemble har han turnert i store delar av Europa.

- Eg fekk gjort unna mykje reising før alt sikkerheitsopplegget og køane vart innførte på flyplassane. Det var raskare å flytta seg ved hjelp av fly før 2001. Ein rakk fint å koma seg på rett fly om ein var på flyplassen 10-15 minutt før avgang, fortel musikaren.
Det har blitt mykje jazz for rogalendingen. I ti år spela han banjo i Bayou Blue, eit band med namn henta frå sumplandet rundt Mississippi. I bandet Louisiana Washboard Five spelar han vaskebrett, så langt i 23 år. Bandet spelar klassisk jazz, såkalla Chicago-jazz frå 1920-talet, som er ein meir arrangert og sofistikert jazz enn den meir kjende tradisjonelle jazzen frå New-Orleans. Fire plater med vaskebrett-jazz har dei gitt ut. For tida rekk bandet knapt å ha årlege øvingar, men neste øving er no likevel før sommarferien, og i oktober har dei konsert i Nederland.
- Ulike musikkmiljø tenkjer ulikt om musikk og uttrykk og har ulik musikkompetanse. Til dømes har blues og jazz lite felles publikum, sjølv om musikkartane ikkje er svært ulike, men det er dedikerte og kjekke folk i alle miljø.

Rektoren medgjev at han saknar å ha det travelt med spelejobbar. I alle fall ser han fram til å spela i det nyetablerte Nes Tradband og på Bakgårdsfest i Øystese i august.
Seldal har medverka til kring 25 cd-utgjevingar, i ulike sjangrar, instrument og ensemble, medrekna fleire samleplater. Vaskebrettet har vore med på innspelingar både med jazz, cajun/country og norsk folkemusikk.
Frå Bergen Musikkonservatorium, Griegakademiet og Universitetet i Bergen har Seldal musikkfagleg, pedagogisk og administrativ utdanning. Etter familieetablering og småbarnsliv rett etter tusenårsskiftet vart det praktisk med arbeid med vanleg kontortid for trebarnsfaren. I tillegg til Kvam kulturskule har han undervisingserfaring frå musikklinja ved Voss gymnas, frå musikkavdelinga ved Høgskulen på Stord og frå Bergen kulturskole. Framleis har han ei lita stilling i Bergen, på klassisk slagverk.
- Stillinga i Bergen er viktig for meg reint fagleg, men også ein god kontakt eg tidvis nyttar for å skaffa lærekrefter og vikarar til Kvam, fortel Seldal.

Rektoren er nærast altetande kva gjeld instrument. Det gjer at han kan ta ulike vikartimar eller spela eit «manglande instrument» i eit ensemble om det skulle vera trong for det. Slik vart det til dømes slik at han spela saksofon i Kvam Ungdomsstorband gjennom fyrste året etter at det var etablert. I Kvam har me ein kulturskulerektor som er «svært løysingsorientert og positiv», konstaterer kulturskulelærar og kollega Arvid Aasprang.
Slagverkaren Seldal har stor interesse for norsk folkemusikk, gjerne eldre folkemusikk, og ikkje minst den norske trommeslåttradisjonen. Då Seldal skreiv hovudfagsoppgåva i folkemusikkvitskap, eller såkalla etnomusikologi, var nettopp denne tradisjonen emne. Sidan 1991 har han lært trommeslåttar hjå utøvar og tradisjonsberar Eirik Sundvor. Etter kvart har han sjølv hatt mange elevar, og i 2005 gav han ut læreboka Hvordan lære tradisjonelle trommeslåtter, med tilhøyrande cd. To år etter kom ei soloplate der Seldal også spelar langeleik, lur, bukkehorn og munnharpe. I 2011 var han med på å starta Noregs Tamburlaug (NTL), og like lenge har han vore tamburmeister. Gjerne restaurerer han gamle trommer òg.

- Det er viktig å halda i hevd tradisjonane i norsk folkemusikk. Denne våren har eg spela i fire konfirmasjonar og i eitt bryllaup, fortel tamburen.
- Dansar du gjerne sjølv òg?
- Nei, oftast torer eg ikkje å kasta meg ut i dansen. Eg har spela mykje til dans og har stor respekt for dansen. Eg er medlem i Bygdedanslaget i Bjørgvin og har ofte lyst, men har nok ei sperre der.
- Veit de at målarane Adolph Tidemann og Hans Gude måla sju ulike versjonar av det kjende måleriet Brudeferd i Hardanger? Dette var i åra frå 1848 til 1853. Heile fire av måleria syner tydeleg at tamburen og tromma er med på båtferda, seier Seldal - tydeleg nøgd.
Seldal fortel at musikk er det einaste faget med ei slik breidd at ein får utvikla og stimulert alle former for intellekt. Musikk er kjensler og språk. Tonesystem, svingingar og rytme er matematikk. Ei taktil tilnærming er korleis ein fysisk får lyd i instrumentet eller i stemma. Alle kan spela eit piano, men ikkje alle kan syngja. Det er vanskeleg å lage intonasjon og klang med si eiga stemme. I eit piano ligg dette klart til bruk. Det vert enklare personleg når instrumentet er nært; songstemma er til dømes meir personleg enn ein gitar eller eit slagverk. Det å utvikle gehør og teori er arbeid, fortel Seldal.

Kulturskulerektoren medgjev at han kan vera litt oppgjeven over skulestyresmaktene.
- Heilt sidan tidleg i antikken, for godt over to tusen år sidan, har undervisinga i estetiske fag og musikk vore systematisert i skulen. Fordi ein fann faget viktig! Fram til 1991 måtte alle lærarstudentar i Noreg ta eksamen tilsvarande ein firedel av ei årseining i musikk. No er det ingen formelle krav i grunnskulen til kompetansen til musikklæraren.
- Når det gjeld grunnskuleutdanninga, ser styresmaktene våre ofte til Finland og New Zealand, men satsar likevel mindre på musikk og estetiske fag og undrar seg over at norske skuleelevar scorar dårlegare på dei såkalla PISA-testane. Då Giske var kulturminister, innførte styresmaktene ein gratis kulturskuletime for alle elevar på dei fire fyrste klassetrinna. Dette var etter at den store internasjonale forskingsrapporten Wow-Faktoren av Anne Bamford, om tydinga av kunstfag i utdanninga, var lagd fram. Forskinga synte at kunstfagundervisning med god kvalitet, auka læringsutbytet også i dei andre skulefaga. Det vil seia at ein faktisk kan kutta tida til andre fag til fordel for undervising i musikk og estetiske fag, og samla sett få like bra resultat!

- Regjeringa me har no, satsar mindre på estetiske fag enn den førre regjeringa. Mange utøvande kunstnarar har mista jobben som følgje av økonomiske kutt i til dømes Rikskonsertane og Den Kulturelle Skulesekken, og dermed får dei unge i dag ikkje same kulturopplevingane som andre har fått dei siste førti åra.
Ei utfordring i Kvam har vore, og er framleis, at kommunestyret i 2011-2012 auka prisane i kulturskulen med 700-800 kroner per år. Auken førte til at kulturskulen brått fekk færre elevar. Til dømes gjekk talet på elevar som fekk undervisning i dans ned frå 115 til 65. Dette førte igjen til reduserte inntekter til kulturskulen. Samtidig fekk ein auka fokus på integreringsprosjekt.
- Auken gjekk truleg mest ut over barn og unge i dei familiane som hadde minst å rutta med frå før, seier Seldal.
Etter kvart har kulturskulen hatt ein liten auke i elevtalet, men enno saknar ein særleg gutane. Kulturskulen set inn ekstra tiltak for å nå dei unge gutane med informasjon og for å tilby nye disiplinar som dei unge kan ha interesse av, til dømes «Kygo-pakken», der ein lærer å produsera musikk på datamaskin.

- Dette er eit godt og framtidsretta tilbod. Estetikk og musikk omgjev oss i kvardagen, til dømes i radio, filmar og dataspel. Dette skal produserast av nokon i framtida òg.
Rektoren slår fast at kvemmingane er kulturinteresserte. Folk kjem på arrangementa til kulturskulen. Både større arrangement som UKM og Bornas verdsdag, og mindre arrangement som kakaokonsertane i Kabuso. er godt besøkte. Kvam har dyktige og engasjerte lærarar med brei kompetanse, meiner sjefen deira.
- Her i Kvam er min jobb kjekk og slett ikkje vanskeleg.